Fundacja rodzinna: przyszłość fundacji po śmierci założyciela

Fundacja rodzinna jest narzędziem prawnym, które umożliwia przeprowadzenie procesów sukcesyjnych, a także pozwala budować struktury organizacyjne zapewniające kontynuację biznesu i ochronę majątku w perspektywie dłuższej niż jedno pokolenie. Dzięki niej właściciele firm rodzinnych otrzymali kolejny sposób na przekazanie swoim następcom dorobku życiowego. Z naszego artykułu dowiesz się co dzieje się z fundacją rodzinną po śmierci fundatora i w jaki sposób zapewnić kontynuację działalności fundacji.

Co się dzieje z fundacją po śmierci założyciela?

Fundacja rodzinna jest osobą prawną, która powstaje w wyniku złożenia przez fundatora oświadczenia o ustanowieniu fundacji rodzinnej w akcie założycielskim albo testamencie. Oprócz dokumentu o utworzeniu fundacji rodzinnej konieczne jest również ustalenie statutu fundacji, w którym uregulowane są najważniejsze kwestie dotyczące jej funkcjonowania. W związku z tym, że fundacja rodzinna posiada osobowość prawną i jest odrębnym podmiotem od jej założyciela, fundacja rodzinna funkcjonuje dalej także po śmierci fundatora.

Czy fundacja może przestać działać po śmierci założyciela?

Przepisy ustawy o fundacji rodzinnej określają okoliczności, w których fundacja ulega rozwiązaniu. Należą do nich m.in. okoliczności wskazane w statucie, a w szczególności upływ okresu, na jaki fundacja rodzinna została powołana, zrealizowanie celu fundacji rodzinnej, wyczerpanie środków finansowych fundacji lub zarządzanie fundacją w sposób oczywiście sprzeczny z jej celem lub interesami beneficjentów. Okolicznością stanowiącą przesłankę rozwiązania fundacji rodzinnej może być np. śmierć fundatora. Tym samym, w przypadku określenia w statucie fundacji, że ulega ona rozwiązaniu w razie śmierci fundatora, zaistnienie tego zdarzenia będzie skutkowało otwarciem likwidacji fundacji, a finalnie zakończeniem jej działalności oraz wykreśleniem fundacji z rejestru fundacji rodzinnych.

Przekazanie majątku fundacji rodzinnej w wyniku jej likwidacji może podlegać opodatkowaniu zarówno po stronie fundacji rodzinnej, jak i jej beneficjentów. Jeżeli majątek likwidacyjny fundacji przypadnie fundatorowi lub beneficjentowi należącemu do 0 grupy podatkowej dla fundatora, to taki przychód będzie wolny od opodatkowania PIT. Z kolei fundacja rodzinna zapłaci 15% CIT od podstawy opodatkowania równej wartości majątku likwidacyjnego w momencie likwidacji, pomniejszonego o wartość podatkową mienia wniesionego do fundacji rodzinnej. Ustanie bytu prawnego fundacji jest zatem podatkowo traktowane jak sprzedaż majątku fundacji.

Jednak wprowadzenie śmierci fundatora jako okoliczności stanowiącej przesłankę rozwiązania fundacji jest bez wątpienia niecelowe, skoro sensem istnienia fundacji rodzinnej jest ułatwienie przedsiębiorcom przeprowadzenia sukcesji poprzez przekazanie zgromadzonego majątku spadkobiercom bez obaw o jego rozdrobnienie czy rozpad rodzinnej firmy po śmierci fundatora.

Jakie kroki należy podjąć, aby zapewnić kontynuację działalności fundacji rodzinnej po śmierci założyciela?

Fundacja rodzinna działa poprzez zarząd i może podlegać wewnętrznemu nadzorowi rady nadzorczej lub innych organów określonych przez fundatora w statucie. Modelowo wskazani przez fundatora beneficjenci tworzą zgromadzenie beneficjentów, które zbiera się w określonych przez fundatora przypadkach (np. przy uzupełnieniu składu danego organu, zatwierdzeniu sprawozdania finansowego).

Zwykle w okresie życia fundatora, to właśnie jemu przysługują najważniejsze kompetencje do zarządzania fundacją. Fundator jest wówczas członkiem zarządu, a także beneficjentem, który posiada uprawnienie do zasiadania w zgromadzeniu beneficjentów. Co więcej w statucie fundacji można także przyznać fundatorowi szczególne uprawnienia, charakterystyczne jedynie dla niego. Takie zorganizowanie fundacji sprawia, że bardzo istotne jest odpowiednie ukształtowanie statutu, który zapewni jej sprawne działanie po śmierci fundatora.

Przepisy ustawy o fundacji rodzinnej pozwalają na stosunkowo dużą swobodę przy tworzeniu statutu fundacji rodzinnej. Dzięki temu możliwe jest pełne oddanie woli fundatora w treści statutu, który pozwoli na efektywne funkcjonowanie fundacji po jego śmierci.

W statucie należy obowiązkowo uregulować następujące kwestie:

1. nazwę fundacji rodzinnej;
2. siedzibę fundacji rodzinnej;
3. szczegółowy cel fundacji rodzinnej;
4. beneficjenta lub sposób jego określenia i zakres przysługujących beneficjentowi uprawnień;
5. zasady prowadzenia listy beneficjentów;
6. zasady, w tym szczegółowy tryb zrzeczenia się uprawnień przez beneficjenta;
7. czas trwania fundacji rodzinnej, jeżeli jest oznaczony;
8. wartość funduszu założycielskiego;
9. zasady powoływania, odwoływania oraz uprawnienia i obowiązki członków organów fundacji rodzinnej;
10. zasady reprezentacji fundacji rodzinnej przez zarząd albo przez inne organy fundacji rodzinnej w przypadkach wskazanych w ustawie;
11. podmiot uprawniony do zatwierdzenia czynności zarządu fundacji rodzinnej w organizacji;
12. co najmniej jednego beneficjenta uprawnionego do uczestnictwa w zgromadzeniu beneficjentów;
13. zasady zmiany statutu;
14. przeznaczenie mienia fundacji rodzinnej po jej rozwiązaniu, w tym określenie beneficjenta uprawnionego do mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej.

Przede wszystkim należy pamiętać o tym, aby w statucie fundacji rodzinnej przewidzieć na jaki organ zostaną przekazane wszelkie kompetencje fundatora po jego śmierci. Zapobiega się wówczas możliwości sparaliżowania funkcjonowania fundacji z powodu braku organów fundacji uprawnionych do podejmowania decyzji. Dotyczy to w głównej mierze powoływania i odwoływania członków zarządu oraz innych organów, a także dokonywania zmian statutu.

Ustawa nie przewiduje bowiem procedury zmiany statutu. Tym samym należy założyć, że jest to uzależnione wyłącznie od woli fundatora i postanowień statutu fundacji rodzinnej. Zasady zmiany statutu należy uregulować zatem tak, aby w żadnym wypadku nie doszło do zablokowania procedury zmiany, która to zmiana może okazać się nieunikniona w przypadku śmierci fundatora wraz ze zmieniającym się otoczeniem gospodarczym fundacji.

Czy założyciel fundacji może wyznaczyć swojego następcę?

Warto pamiętać o tym, że prawa i obowiązku fundatora nie mogą być zbyte. Osoba fundatora jest znana od momentu ustanowienia fundacji i pozostaje nim aż do śmierci, po której nikt nie wstępuje w jego prawa i obowiązki.

Ustawa umożliwia jednak powierzenie w statucie innym osobom wykonywanie jego praw i obowiązków za jego życia oraz określenie jednocześnie zakres tego powierzenia. Fundator nie musi więc uczestniczyć na bieżąco w działalności fundacji rodzinnej i może powierzyć przysługujące mu prawa i obowiązki innej osobie. Należy jednak wskazać, że nie będzie wystarczające jedynie określenie w statucie osoby, która może wykonywać prawa i obowiązki fundatora. Obligatoryjnie należy również wskazać, jaki zakres praw i obowiązków fundatora takiej osobie przysługuje.

Z kolei w przypadku śmierci fundatora, tak jak napisano wyżej, niezbędne jest odpowiednie przygotowanie statutu, tak aby kompetencje fundatora zostały przeniesione wówczas na konkretny organ fundacji. Nic nie stoi na przeszkodzie, aby jednej osobie np. najstarszemu beneficjentowi przyznać uprawnienie osobiste do dokonywania poszczególnych czynności prawnych np. prawa powoływania członków zarządu, co uczyni taką osobę niejako następcą fundatora w zakresie przypisanych mu kompetencji.

Przykład:

Jan Kowalski ustanowił fundację rodzinną. W statucie fundacji określił, że jej beneficjentami jest on sam oraz najbliżsi członkowie rodziny, tj. jego dzieci i ich zstępni. Natomiast jedynym beneficjentem uprawnionym do uczestnictwa w zgromadzeniu beneficjentów jest Jan Kowalski. Ponadto, jest on jedynym członkiem zarządu fundacji. Tym samym Jan Kowalski skupia w swoich rękach wszystkie kompetencje w zakresie zarządzania i prowadzenia spraw fundacji rodzinnej.

Aby zapewnić kontynuację działalności fundacji rodzinnej po śmierci Jana Kowalskiego, w statucie fundacji rodzinnej określono, że po śmierci fundatora beneficjentami posiadającymi prawo do uczestnictwa w zgromadzeniu beneficjentów będą wszyscy pełnoletni beneficjenci. Zgromadzeniu beneficjentów przyznano także rozbudowane kompetencje w zakresie podejmowania kluczowych decyzji dotyczących funkcjonowania fundacji m.in. dokonywania zmian w statucie fundacji oraz zatwierdzania decyzji zarządu dotyczących zarządzania majątkiem fundacji. Dodatkowo, w statucie najstarszemu beneficjentowi fundacji przyznano uprawnienia osobiste do powoływania i odwoływania jednego członka zarządu.

Paweł Butkiewicz