Fundacja rodzinna to nowy podmiot, który może zostać pozwany o zachowek. Przeczytaj nasz artykuł i dowiedz się jak to można zrobić.
Roszczenie o zapłatę zachowku jest kierowane przede wszystkim wobec spadkobierców, a w drugiej kolejności także wobec zapisobierców windykacyjnych. Jeśli jednak nie będzie można dochodzić zapłaty zachowku od tych osób, pozew można wystosować wobec obdarowanych, którzy otrzymali darowiznę doliczoną do spadku, a także wobec fundacji rodzinnej, której fundusz założycielski doliczono do spadku. Jeśli natomiast fundacja rodzinna została rozwiązana, pozwać można osoby, które otrzymały mienie po rozwiązaniu fundacji rodzinnej (o ile dolicza się je do spadku). Więcej o tym kogo pozwać z tytułu zachowku i jak wygląda takie postępowanie sądowe przeczytasz w artykule: Czy fundacja rodzinna będzie odpowiadać za zachowek?
Zawsze jednak warto w pierwszej kolejności spróbować rozwiązać spór polubownie. W tym celu należy skierować do fundacji rodzinnej pisemne wezwanie do zapłaty zachowku, w którym zostaną wskazane najważniejsze kwestie związane z roszczeniem, m. in. kwota zachowku, podstawa żądania, termin płatności i sposób zapłaty. Wezwanie powinno zostać nadane przesyłką poleconą. Jeśli fundacja rodzinna nie zapłaci zachowku w terminie, można bez przeszkód udać się do sądu z pozwem o zapłatę zachowku.
Wyznaczając termin do zaspokojenia roszczenia trzeba zwrócić szczególną uwagę na kwestię przedawnienia. Uprawniony może skutecznie dochodzić roszczenia o zapłatę zachowku do 5 lat od otwarcia spadku.
Pozew o zachowek elementy
Trzeba pamiętać, że zachowku po osobie zmarłej mogą żądać tylko jej najbliżsi – więcej o tym piszemy w artykule Zachowek – co to jest, kto i kiedy może go żądać? Z kolei pozwanym w tym przypadku będzie fundacja rodzinna. Pozew kieruje się do sądu zgodnie z właściwością, o której pisaliśmy powyżej. Należy również wskazać datę wymagalności zachowku – w tym przypadku jest to kolejny dzień po śmierci spadkodawcy. W dalszej kolejności należy podać fakty, z których uprawniony wywodzi swoje prawo do zachowku. W tym celu należy m. in. wykazać, że jest się spadkobiercą ustawowym fundatora, powołując się np. na akt urodzenia. Potrzebny będzie także notarialny akt poświadczenia dziedziczenia (bądź sądowe postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku) oraz akt zgonu spadkodawcy. Warto jednak mieć na względzie, że nie zawsze będzie można dochodzić zachowku z mienia fundacji – wszystko zależy od momentu, w którym dane prawa majątkowe zostały wniesione do fundacji rodzinnej – więcej piszemy o tym w artykułach Czy założenie fundacji rodzinnej zmieni zasady obliczania zachowku? oraz Zachowek w firmie rodzinnej – jak sprawiedliwie podzielić swój majątek, zachowując trwałość biznesu? Aby upewnić się, że wartość majątku fundacji nie jest zaniżona, można złożyć wniosek o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego rzeczoznawcy majątkowego, który dokona wyceny mienia fundacji rodzinnej, podlegającego doliczeniu do kwoty zachowku.
Wysokość zachowku a wartość przedmiotu sporu w pozwie
Warto pamiętać, że wysokość zachowku, obliczona zgodnie z zasadami nie zawsze będzie równa wartości przedmiotu sporu ustalonego w pozwie. Wynika to z dwóch reguł.
Po pierwsze fundacja rodzinna jest obowiązana do zapłaty zachowku tylko w granicach wzbogacenia będącego skutkiem wniesienia majątku przy ustanowieniu fundacji rodzinnej oraz na dalszych etapach jej funkcjonowania (wniesienie funduszu założycielskiego i kolejnych darowizn majątku do fundacji rodzinnej). Oznacza to, że fundacja rodzinna odpowie tylko w granicach faktycznego powiększenia swojego majątku.
Aby dowiedzieć się więcej nt. liczenia kwoty zachowku, przeczytaj nasz artykuł Czy założenie fundacji rodzinnej zmieni zasady obliczania zachowku?
PRZYKŁAD 1
Fundacja rodzinna XYZ otrzymała od fundatora 100 tys. zł na pokrycie funduszu założycielskiego w 2023 roku, a następnie darowizny w postaci: samochodu wartego 200 tys. zł oraz rezydencji rodzinnej wartej 2 mln zł (obciążonej hipoteką w wysokości 750 tys. zł). Syn fundatora, niemający statusu beneficjenta, zgłosił w 2027 roku roszczenie o zachowek.
WYJAŚNIENIE
Fundacja rodzinna będzie odpowiadać tylko w granicach wzbogacenia, wobec tego wypłaty kwoty zachowku można żądać z sumy 1,45 mln zł (a nie jak mogłoby się wydawać z 2,3 mln zł). Środki pieniężne utrzymały swoją wartość, natomiast samochód jest aktualnie wyceniany na 100 tys. zł. Ponadto fundacja rodzinna spłaciła hipotekę obciążającą dom rodzinny, więc jej majątek, z tytułu darowizny rezydencji, efektywnie wzrósł o 1,25 mln zł, a nie 2 mln zł. Wobec tego granica wzbogacenia fundacji rodzinnej z tytułu majątku wniesionego przez fundatora wynosi 1,45 mln zł.
Po drugie, należy wziąć pod uwagę sytuację, w której pojawi się więcej niż jeden podmiot zobowiązany do wypłaty zachowku. Należy wskazać, że każda osoba odpowiada za zachowek, tylko do wysokości kwoty uzyskanej w spadku przewyższającej jej własnych zachowek.
Osoba, która otrzymała mienie w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej doliczone do spadku, również odpowiada tylko w granicach wzbogacenia. Dodatkowo, jeśli ta osoba sama jest uprawniona do zachowku, odpowiada tylko z nadwyżki ponad jej własny zachowek. Warto przy tym pamiętać, że ta osoba może zwolnić się z obowiązku uzupełnienia zachowku, jeśli wyda uprawnionemu mienie otrzymane z tytułu rozwiązania fundacji rodzinnej.
Wniesienie pozwu opiewającego na wyższą kwotę niż ta obliczona według powyższych reguł, będzie skutkowało oddaleniem powództwa w zakresie przewyższającym kwotę zachowku możliwego do dochodzenia.
Powyższe zasady dobrze zobrazuje następujący przykład:
PRZYKŁAD 2
Fundacja rodzinna ABC otrzymała od fundatora mienie o wysokości 7 mln zł. Pozostałą część majątku o wartości 3 mln zł fundator zapisał w testamencie swojej małżonce. Fundator natomiast pominął w testamencie swojego jedynego syna, w zamian ustanawiając go beneficjentem fundacji rodzinnej. Syn jednak chciał otrzymać majątek od razu, nie czekając na wypłaty świadczeń, wobec tego pozwał swoją matkę o zachowek w wysokości 2,5 mln zł.
WYJAŚNIENIE
Syn jest uprawniony do dochodzenia zachowku w wysokości 2,5 mln zł. Zachowek w takiej samej kwocie przysługiwałby jego matce, gdyby ta nie otrzymała majątku o odpowiedniej wartości. Należy jednak pamiętać, że spadkobiercy odpowiadają za zachowek tylko w wysokości przewyższającej ich własny zachowek. Wobec tego powództwo o zachowek zostanie uwzględnione do kwoty 500 tys. zł, a oddalone w pozostałej części. Wypłaty 2 mln zł zachowku syn może żądać od fundacji rodzinnej.
Krzysztof Binkowski
Aleksandra Lipka
