Jakie są podstawowe zasady dziedziczenia ustawowego?

Planowanie sukcesji warto rozpocząć od podjęcia decyzji, czy spadkodawca sporządzi testament, czy pozostawi kwestię dziedziczenia ustawie. Więcej na ten temat można przeczytać w odpowiedzi na pytanie: Czy lepiej sporządzić testament, czy zdać się na dziedziczenie ustawowe?

Spadkodawca przed śmiercią ma możliwość podjęcia decyzji, kto i w jakich częściach będzie po nim dziedziczył. Jeżeli jednak tego nie uczyni, dziedziczenie będzie odbywało się zgodnie z zasadami opisanymi w Kodeksie cywilnym, wymienionymi niżej. Jaka jest kolejność dziedziczenia ustawowego firmy? W pierwszej kolejności dziedziczą: małżonek, dzieci oraz wnuki zmarłego (w przypadku śmierci któregoś z dzieci lub odrzucenia przez nie spadku).

Poniżej przedstawiamy kilka przykładów dziedziczenia ustawowego firmy, które pomogą zrozumieć te zasady.

Kolejność dziedziczenie przykłady

Spadkodawca ma jednego syna. Żona i córka spadkodawcy nie żyją. Spadkodawca ma dwie wnuczki po zmarłej córce. W chwili śmierci spadkodawcy spadek po nim dziedziczą syn oraz wnuczki. Synowi przypada ½ spadku, natomiast wnuczkom po ¼ (½ z części przypadającej ich matce).

W przypadku braku: 

• dzieci i wnuków oraz dalszych zstępnych spadek dziedziczą małżonek i rodzice zmarłego; 
• dzieci, wnuków oraz dalszych zstępnych i małżonka cały spadek dziedziczą rodzice zmarłego; 
• dzieci, wnuków oraz dalszych zstępnych, małżonka i rodziców zmarłego, spadek przypada rodzeństwu zmarłego i jego zstępnym (w przypadku śmierci któregoś z rodzeństwa lub odrzucenia przez nie spadku)  
• dzieci i wnuków oraz dalszych zstępnych, małżonka i rodziców zmarłego, rodzeństwa i zstępnych rodzeństwa zmarłego, cały spadek dziedziczą dziadkowie zmarłego 
• dzieci i wnuków oraz dalszych zstępnych, małżonka i rodziców zmarłego, rodzeństwa i zstępnych rodzeństwa zmarłego, oraz jednego, albo wszystkich dziadków, cały spadek dziedziczą dzieci dziadków 
• dzieci i wnuków oraz dalszych zstępnych, małżonka i rodziców zmarłego, rodzeństwa i zstępnych rodzeństwa zmarłego, oraz jednego, albo wszystkich dziadków, a także ich dzieci, cały spadek dziedziczą wnuki dziadków zmarłego 
• małżonka spadkodawcy i krewnych wskazanych powyżej, dziedziczą dzieci małżonka zmarłego, jeżeli żadne z ich rodziców nie żyje 

Ustawa przyznaje zatem największe uprawnienia potomkom (dzieciom, wnukom) oraz małżonkowi spadkodawcy. To oni, co do zasady, są zawsze uprawnieni do dziedziczenia w przypadku braku testamentu. Dopiero w sytuacji, w której spadkodawca nie pozostawia po sobie potomków, razem z małżonkiem uprawnieni do dziedziczenia są rodzice zmarłego.

Dziedziczenie przez rodzeństwo

Rodzeństwo spadkodawcy dziedziczy dopiero w sytuacji, w której zmarły nie pozostawia dzieci i wnuków, nie żyją także jego małżonek oraz rodzice. Co więcej, poprzez rodzeństwo należy rozumieć także rodzeństwo przyrodnie, choć przepisy dziedziczenia ustawowego firmy nie wskazują tego wprost.

Dziedziczenie przez rodzeństwo – przykład

Spadkodawca nie ma dzieci, wnuków ani małżonka. Nie żyją także jego rodzice. Jego jedynymi krewnymi są siostra i dwóch braci. Wiele lat wcześniej rodzice spadkodawcy się rozwiedli, a jego ojciec miał syna z drugiego małżeństwa, z którym spadkodawca nie utrzymywał żadnego kontaktu.

Spadkodawca zostawia po sobie majątek o wartości 1 000 000 zł. Nie sporządził testamentu, ponieważ myślał, że cały majątek odziedziczy jego rodzeństwo po równo. Nie wiedział jednak, że razem z rodzeństwem biologicznym dziedziczy jego brat przyrodni w częściach równych, a spadek zostaje podzielony na cztery osoby.

Najstarszy z braci zmarł przedwcześnie. Miał żonę i dwie córki (bratanice spadkodawcy). Po śmierci spadkodawcy część udziału spadkowego przypadającego na brata spadkodawcy jest dzielona pomiędzy jego córki po połowie. Każda z bratanic spadkodawcy odziedziczy ⅛ majątku spadkodawcy. Małżonka zmarłego brata nie jest uprawniona do dziedziczenia po spadkodawcy, ponieważ nie jest jego krewną.

Przepisy szeroko określają krąg osób uprawnionych do dziedziczenia ustawowego firmy. Nawet jeżeli w chwili śmierci spadkodawcy nie ma nikogo z jego najbliższej rodziny, tj. dzieci, rodziców, małżonka, rodzeństwa, dziadków, spadek przypada dalszym krewnym, tj. wujostwu, kuzynostwu itd.

W innych artykułach i wpisach poruszamy powiązane tematy takie jak: dziedziczenie firmy po śmierci właściciela lub dziedziczenie działalności gospodarczej.

Dziedziczenie ustawowe przykład

Spadkodawca w chwili śmierci nie miał dzieci, żony ani rodzeństwa. Nie żyją też jego rodzice. Matka spadkodawcy była jedynaczką, natomiast ojciec miał siostrę, która nadal żyje. Spadek po spadkodawcy w całości przypada ciotce, ponieważ jest najbliższą rodziną spadkodawcy.

Warto pamiętać, że gdy spadkodawca w chwili śmierci nie ma żadnych krewnych ani bliskich osób wskazanych przez przepisy, jego majątek dziedziczy gmina ostatniego miejsca zamieszkania, a kiedy nie da się ustalić tego miejsca, albo ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy znajdowało się za granicą – Skarb Państwa. Jest to bardzo istotne zwłaszcza w sytuacji, w której spadkodawca chciałby oddać w spadku swój majątek osobom niespokrewnionym (np. swojemu partnerowi życiowemu, z którym nie jest w związku małżeńskim). Dziedziczenie ustawowe firmy nie ma tutaj zastosowania. Jeżeli spadkodawca chce, żeby taka osoba dziedziczyła po nim majątek, musi sporządzić testament. W przeciwnym razie całość majątku odziedziczy gmina.

W ostatnim czasie nastąpiło kilka znaczących zmian w przepisach dotyczących dziedziczenia, które opisujemy w artykule Zmiany w prawie spadkowym: Ograniczenie kręgu spadkobierców ułatwienia dotyczące odrzucenia spadku oraz nowe przesłanki niegodności.

Michał Walczak