Spis treści

Polska fundacja rodzinna jest nowym typem osoby prawnej, który został wprowadzony do porządku prawnego w maju 2023 r. Obok testamentów i darowizn (w tym – na wypadek śmierci), jest ona kolejnym sposobem na przekazanie następcom możliwości korzystania z dorobku życiowego ich poprzedników. Jak założyć fundację rodzinną i jakie koszty się z tym wiążą? Odpowiedź na to pytanie znajduje się w naszym artykule.

Założenie fundacji rodzinnej

Z założeniem fundacji rodzinnej ściśle związana jest osoba założyciela, a także cel, dla którego fundacja rodzinna została powołana. Samo założenie fundacji można podzielić na kilka następujących po sobie etapów.

Kto może założyć fundację rodzinną?

Założycielem fundacji rodzinnej, a więc mówiąc inaczej – jej fundatorem, może być wyłącznie osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych, która złożyła oświadczenie o ustanowieniu fundacji w akcie założycielskim albo w testamencie. Fundacja rodzinna może zatem zostać założona przez każdego, kto ukończył 18 lat i nie został ubezwłasnowolniony całkowicie ani częściowo.

Oznacza to, że możliwość założenia fundacji rodzinnej nie przysługuje osobom prawnym (np. spółkom kapitałowym) czy innym jednostkom organizacyjnym. Fundatorem nie może też być małoletni, nawet reprezentowany przez rodziców czy opiekuna, ponieważ nie jest to osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych.

Warto podkreślić, że co do zasady fundacja rodzinna może być ustanowiona przez więcej niż jednego fundatora (np. przez małżonków). Jednakże fundacja rodzinna ustanawiana w testamencie może mieć tylko jednego fundatora, co wynika z faktu, że testament zawiera ostatnią wolę tylko jednego spadkodawcy.

Fundację rodzinną zaprojektowano z myślą o ułatwieniu sukcesji rodzinnych firm. Należy jednak wziąć pod uwagę, że fundację rodzinną mogą założyć nie tylko wspólnicy spółek czy przedsiębiorcy. Fundacja rodzinna może okazać się wspaniałym instrumentem dziedziczenia i ochrony majątku także dla osób posiadających prywatny majątek o dużej wartości, np. kolekcję dzieł sztuki, zbiór klasyków motoryzacji czy kilka nieruchomości.

Jaki jest cel założenia fundacji rodzinnej?

Zgodnie z przepisami ustawy o polskiej fundacji rodzinnej, jest ona osobą prawną utworzoną w celu gromadzenia mienia, zarządzania nim w interesie beneficjentów fundacji rodzinnej oraz spełniania świadczeń na ich rzecz.

Fundacja rodzinna umożliwia więc gromadzenie rodzinnego majątku, a jednocześnie zaspokajanie potrzeb beneficjentów, którymi co do zasady są członkowie rodziny fundatora, choć mogą to być również inne osoby i podmioty. Na mocy przepisów, beneficjentem może być bowiem osoba fizyczna oraz organizacja pozarządowa prowadząca działalności pożytku publicznego.

Warto przy tym pamiętać, że szczegółowy cel fundacji rodzinnej jest określony w statucie przez fundatora. Jak już wskazano powyżej, podstawowym celem fundacji jest zabezpieczenie majątku i pomnażanie go. Jeśli jednak fundator wprowadzi odpowiednie postanowienia do statutu czy regulaminów, może wyznaczyć również inne cele, jakie ma wypełniać fundacja – może to być wspieranie działalności charytatywnej lub finansowanie określonych celów (np. badań nad nowoczesnymi technologiami czy rozwoju nauki).

Należy również zwrócić uwagę, że fundacja nie będzie mogła prowadzić działalności gospodarczej w innym zakresie niż ten, na który wprost wskazuje ustawa o fundacji rodzinnej. Przykładowo, nie ma przeszkód do prowadzenia działalności gospodarczej przez fundację w zakresie, m.in. przystępowania do spółek handlowych i uczestnictwa w tych spółkach, udzielania pożyczek spółkom kapitałowym, w których fundacja rodzinna posiada udziały albo akcje czy obrotu zagranicznymi środkami płatniczymi należącymi do fundacji rodzinnej w celu dokonywania płatności związanych z działalnością fundacji.

Etapy założenia fundacji rodzinnej

Ustawa o fundacji rodzinnej wskazuje, że założenie fundacji składa się z kilku głównych etapów:

złożenia przez fundatora oświadczenia o ustanowieniu fundacji przed notariuszem w akcie założycielskim albo testamencie,
sporządzenia statutu fundacji zawierającego reguły jej działania,
przygotowania spisu mienia wniesionego do fundacji,
ustanowienia organów fundacji,
wniesienia funduszu założycielskiego do fundacji,
wpisania fundacji do prowadzonego przez sąd rejestru fundacji rodzinnych.

Warto pamiętać, że fundacja rodzinna uzyskuje osobowość prawną dopiero z momentem wpisu do rejestru fundacji rodzinnych.

Oświadczenie o ustanowieniu fundacji rodzinnej

Oświadczenie o ustanowieniu fundacji rodzinnej musi zostać złożone przed notariuszem. Może to nastąpić albo w akcie założycielskim, albo w testamencie.

Warto przy tym zwrócić uwagę, że nieważność oświadczenia o ustanowieniu fundacji nie wpływa na ważność czynności prawnych zarejestrowanej fundacji.

Sporządzenie statutu fundacji rodzinnej

Oprócz dokumentu powołującego fundację rodzinną, fundator zobowiązany jest do ustalenia statutu fundacji rodzinnej, w którym znajdują się najważniejsze kwestie dotyczące działania fundacji rodzinnej.

Zgodnie z przepisami, w statucie fundacji należy obowiązkowo uregulować następujące kwestie:

nazwę fundacji,
siedzibę fundacji,
szczegółowy cel fundacji,
beneficjenta fundacji lub sposób jego określenia i zakres przysługujących temu beneficjentowi uprawnień,
zasady prowadzenia listy beneficjentów,
zasady, w tym szczegółowy tryb zrzeczenia się uprawnień przez beneficjenta,
czas trwania fundacji, jeśli jest oznaczony,
wartość funduszu założycielskiego,
zasady powoływania, odwoływania oraz uprawnienia i obowiązki członków organów fundacji,
zasady reprezentacji fundacji przez zarząd albo przez inne organy fundacji rodzinnej w przypadkach wskazanych w ustawie,
podmiot uprawniony do zatwierdzania czynności zarządu fundacji w organizacji,
co najmniej jednego beneficjenta uprawnionego do uczestnictwa w zgromadzeniu beneficjentów,
zasady zmiany statutu,
przeznaczenie mienia fundacji rodzinnej po jej rozwiązaniu, w tym określenie beneficjenta uprawnionego do mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej.

Wszystkie powyżej wymienione elementy muszą zostać obligatoryjnie umieszczone w statucie, co oznacza, że nie można żadnego z nich pominąć. Warto jednak zauważyć, że przepisy nie zawierają szczegółowych wytycznych odnośnie sposobu uregulowania poszczególnych tych kwestii.

Z chwilą sporządzenia aktu założycielskiego albo ogłoszenia testamentu powstaje fundacja rodzinna w organizacji. Fundacja rodzinna w organizacji zarządza we własnym imieniu posiadanym majątkiem i zapewnia jego ochronę. W szczególności, może nabywać prawa (w tym przykładowo – własność nieruchomości) i zaciągać zobowiązania, a także pozywać czy być pozywana. Od tego momentu fundacja rodzinna może działać w obrocie gospodarczym.

Jedną z pierwszych czynności fundacji rodzinnej w organizacji powinno być założenie rachunku bankowego, na który może nastąpić wniesienie przez fundatora środków pieniężnych na pokrycie funduszu założycielskiego.

Co do zasady, fundacja rodzinna w organizacji jest reprezentowana przez fundatora lub powołanego przez niego pełnomocnika. W niektórych przypadkach, ściśle wskazanych w przepisach (np. przy zgłoszeniu ustanowionej w testamencie fundacji rodzinnej do rejestru) może być ona również reprezentowana przez zarząd.

Warto pamiętać, że statut fundacji rodzinnej jest przedkładany do rejestru fundacji rodzinnych. Kwestie dotyczące fundacji o charakterze poufnym mogą jednak zostać uregulowane w regulaminach i innych dokumentach wewnętrznych, które nie zostaną złożone do rejestru.

Przygotowanie spisu mienia

Gdy fundator wnosi majątek do fundacji rodzinnej na pokrycie funduszu założycielskiego, jest zobowiązany sporządzić spis majątku w formie pisemnej. Następnie spis mienia jest aktualizowany przez zarząd w przypadku zwiększenia się majątku fundacji.

Spis mienia jest bardzo ważnym dokumentem, który pozwala ustalić składniki majątku fundacji oraz okoliczności ich wprowadzenia. W spisie majątku zamieszczana jest informacja o aktualnych proporcjach tego majątku, które przypadają na każdego z fundatorów oraz na fundację rodzinną.

Informacje te są niezwykle istotne ze względów podatkowych. Ustawa o PIT dla fundatora oraz osób z jego najbliższego kręgu (tj. dla osób z tzw. zerowej grupy podatkowej) wprowadza bowiem bardzo korzystne zwolnienie podatkowe, które skutkuje brakiem opodatkowania świadczeń otrzymywanych z fundacji rodzinnej oraz majątku otrzymywanego w przypadku likwidacji tej fundacji.

Co jednak ważne, zwolnienie to przysługuje tylko w takiej proporcji, w jakiej majątek danego fundatora pozostaje do całości mienia fundacji (w tym wniesionego przez innych fundatorów oraz przez fundację). Oznacza to więc, że dane zawarte w spisie mienia mają bezpośrednie przełożenie na poziom obciążeń podatkowych fundatora oraz beneficjenta fundacji rodzinnej.

Ta sama proporcja będzie miała również zastosowanie do określenia zobowiązań podatkowych beneficjentów, którzy należą do I lub II grupy podatkowej fundatora w rozumieniu podatku od spadków i darowizn (np. dzieci i małżonków rodzeństwa fundatora). Im jednak nie będzie przysługiwało w tej części całkowite zwolnienie z podatku, lecz preferencyjna 10% stawka PIT.

Świadczenie uzyskane przez fundatora i beneficjentów w części przekraczającej opisaną wyżej proporcję, opodatkowane jest według stawki 15%.

Ustanowienie organów fundacji rodzinnej

W ramach fundacji może działać zarząd, rada nadzorcza oraz zgromadzenie beneficjentów. O ile statut nie stanowi inaczej, uchwały organów fundacji zapadają bezwzględną większością głosów, a każdemu członkowi przysługuje jeden głos. Głosowania są jawne, z możliwością zarządzenia głosowania tajnego, w szczególności w sprawach personalnych i osobistych.

Organem zarządzającym fundacją rodzinną jest zarząd, który jest odpowiedzialny za realizację jej celów oraz odpowiednie gospodarowanie składnikami majątku. Fundator powinien zdecydować, czy organ ten będzie jedno czy wieloosobowy. Zgodnie z przepisami, kadencja członka zarządu trwa trzy lata, jednak fundator może określić inne zasady w tej kwestii. Członkiem zarządu może być również fundator czy beneficjent.

Zgromadzenie beneficjentów jest organem o charakterze pomocniczym i uzupełniającym. Zgromadzenie beneficjentów powinno być zwoływane w przypadku wystąpienia okoliczności faktycznych wymagających podjęcia decyzji przez beneficjentów – w konkretnych, ściśle określonych w ustawie bądź statucie sprawach. W zgromadzeniu beneficjentów może wziąć udział każdy beneficjent fundacji, któremu w statucie przyznano uprawnienie do uczestnictwa w nim – decyzja w tym zakresie należy do fundatora.

Co do zasady, fakultatywnym organem fundacji jest rada nadzorcza. Powołanie rady nadzorczej będzie jednak obowiązkowe, jeśli liczba beneficjentów przekroczy 25 osób. Zadaniem rady nadzorczej jest sprawowanie nadzoru nad działalnością fundacji rodzinnej oraz jej zarządu pod kątem zgodności z prawem i aktami obowiązującymi w fundacji. Kadencja członków rady nadzorczej trwa zasadniczo pięć lat.

Wniesienie funduszu założycielskiego

Fundusz założycielski to majątek fundacji rodzinnej powstały na skutek wyposażenia jej przez fundatora. Jego wartość nie może być niższa niż 100 tys. zł.

Zgodnie z przepisami, fundator powinien wnieść do fundacji mienie, które Kodeks cywilny definiuje jako własność i inne prawa majątkowe. Powyższy zapis daje fundatorowi stosunkowo duże możliwości, bowiem może on wnieść do fundacji, np. udziały lub akcje, własność lub użytkowanie wieczyste nieruchomości, wierzytelności, środki pieniężne czy majątkowe prawa autorskie.

Przepisy ustawy o fundacji rodzinnej wskazują wprost, w jaki sposób należy wycenić wartość wnoszonego mienia, innego niż środki pieniężne – uwzględnia się wówczas wartość rynkową wniesionych składników majątku, ustaloną na dzień wniesienia mienia i według zasad wynikających z ustawy o CIT. Przepisy nie nakładają wymogu wyceny wnoszonego mienia przez rzeczoznawcę majątkowego, jednak może mieć to istotne znaczenie, w szczególności w przypadku, gdy fundacja ma więcej niż jednego fundatora.

Co do zasady, fundusz założycielski musi zostać wniesiony w całości przed zarejestrowaniem fundacji rodzinnej. Wyjątek stanowią jednak fundacje ustanowione w testamencie – w ich przypadku fundusz musi zostać wniesiony najpóźniej w terminie dwóch lat od zarejestrowania fundacji.

Wkłady wnoszone na pokrycie funduszu założycielskiego nie są opodatkowane podatkami dochodowymi – ani po stronie fundatora, ani fundacji rodzinnej. Nie wystąpi również obowiązek zapłaty PCC. Oznacza to, że zasilenie fundacji majątkiem w postaci udziałów w firmach rodzinnych, instrumentów pochodnych czy prywatnych nieruchomości nie będzie wiązało się z koniecznością zapłaty podatków. W niektórych przypadkach wkłady rzeczowe, które były wykorzystywane w działalności gospodarczej fundatora, mogą być opodatkowane VAT jako nieodpłatna dostawa towarów.

Złożenie wniosku o rejestrację fundacji rodzinnej

Fundację rodzinną należy zgłosić do Sądu Okręgowego w Piotrkowie Trybunalskim, który prowadzi rejestr fundacji rodzinnych. Należy pamiętać, że jest to rejestr odrębny od Krajowego Rejestru Sądowego.

Wniosek o rejestrację fundacji rodzinnej należy złożyć w terminie sześciu miesięcy od dnia zawiązania fundacji rodzinnej – będzie to albo dzień sporządzenia aktu założycielskiego, albo otwarcia testamentu, w którym ustanowiono fundację rodzinną. Jeśli fundacja rodzinna nie została zgłoszona do rejestru w tym terminie albo jeżeli postanowienie sądu odmawiające zarejestrowania stało się prawomocne, fundacja rodzinna w organizacji z mocy prawa ulega rozwiązaniu.

Wniosek o wpis do rejestru fundacji rodzinnych składa fundator, a jeśli fundacja została ustanowiona w testamencie, to wniosek składa zarząd.

Zgłoszenie fundacji rodzinnej do rejestru fundacji rodzinnych zawiera:

nazwę fundacji rodzinnej, jej siedzibę i adres,
wysokość funduszu założycielskiego fundacji rodzinnej,
imiona i nazwiska, numery PESEL członków zarządu oraz ich adresy do doręczeń, a także sposób reprezentowania fundacji rodzinnej,
imiona i nazwiska, numery PESEL członków rady nadzorczej oraz ich adresy do doręczeń, jeśli w fundacji rodzinnej ustanawia się radę nadzorczą,
imiona i nazwiska, numery PESEL beneficjentów będących osobami fizycznymi wchodzącymi w skład zgromadzenia beneficjentów oraz ich adresy do doręczeń, a w przypadku, gdy beneficjentem jest podmiot inny niż osoba fizyczna – nazwę lub firmę oraz numer identyfikacyjny REGON, a jeżeli podmiot ten jest zarejestrowany w Krajowym Rejestrze Sądowym – także jego numer KRS,
imię i nazwisko oraz adres do doręczeń fundatora, jeżeli fundator jest uprawniony do powołania zarządu,
czas trwania fundacji rodzinnej, jeżeli jest oznaczony.

Do zgłoszenia fundacji rodzinnej dołącza się:

akt założycielski fundacji rodzinnej albo protokół otwarcia i ogłoszenia testamentu,
statut fundacji rodzinnej,
oświadczenie fundatora o wniesieniu mienia na pokrycie funduszu założycielskiego albo oświadczenie członków zarządu, że fundusz założycielski zostanie wniesiony w ciągu dwóch lat od wpisania fundacji do rejestru (w przypadku fundacji rodzinnej powołanej w testamencie),
dowód ustanowienia organów fundacji rodzinnej ze wskazaniem ich składu,
dowód uiszczenia opłaty sądowej od wniosku.

Wpis do rejestru fundacji rodzinnych

Z chwilą wpisu do rejestru fundacji rodzinnych, fundacja rodzinna w organizacji uzyskuje osobowość prawną i staje się fundacją rodzinną. W tym momencie staje się również podmiotem wszelkich praw oraz obowiązków fundacji rodzinnej w organizacji.

Jak długo trwa założenie fundacji rodzinnej?

Na czas związany z założeniem fundacji rodzinnej składa się czas potrzebny do przygotowania wszystkich niezbędnych dokumentów, wniesienia funduszu założycielskiego, złożenia wniosku o rejestrację fundacji oraz rozpoznania tego wniosku przez sąd.

Jeśli fundator podjął decyzję co do opisanych powyższej kwestii związanych z funkcjonowaniem fundacji rodzinnej i kształtem jej statutu, jej założenie nie powinno zająć więcej czasu niż klasyczne zarejestrowanie spółki w Krajowym Rejestrze Sądowym, a więc – kilka tygodni.

Koszty założenia i prowadzenia fundacji rodzinnej

Mając już informację o tym, kto może założyć fundację, jaki może być jej cel, jakie są etapy jej powstawania oraz jakich formalności należy dokonać, aby złożyć wniosek o rejestrację, należy zastanowić się, jakie są koszty założenia i prowadzenia fundacji rodzinnej.

Czy ustanowieniu fundacji rodzinnej towarzyszą jakieś koszty?

Tak jak chociażby w przypadku spółek handlowych, założenie fundacji rodzinnej jest związane z koniecznością poniesienia kosztów.

Od wniosku o zgłoszenie fundacji do rejestru pobiera się opłatę sądową w kwocie 500 zł. Poza wydatkami związanymi z samą rejestracją fundacji, należy liczyć się z kosztami wynikającymi ze sporządzeniem dokumentów w formie aktu notarialnego. Koszty te jednak są ograniczane poprzez maksymalne stawki taksy notarialnej.

Należy również pamiętać o konieczności wniesienia mienia na poczet funduszu założycielskiego o wartości co najmniej 100 tys. zł.

Jakie są koszty prowadzenia fundacji rodzinnej?

Wydatki związane z powstaniem fundacji rodzinnej to oczywiście nie są jedyne koszty, które należy ponieść w przypadku powołania tego podmiotu.

Jak każda osoba prawna, fundacja rodzinna musi posiadać swoją siedzibę, co wiąże się z wydatkami w tym zakresie.

Dodatkowo, fundacja powinna posiadać swój rachunek bankowy, a w związku z tym należy liczyć się z kosztami założenia i prowadzenia konta.

Pamiętać również należy, że zmiana statutu fundacji rodzinnej wymaga formy aktu notarialnego, tak więc w tym przypadku należy liczyć się z koniecznością poniesienia wydatków na poczet taksy notarialnej.

Warto również wziąć pod uwagę, iż zmiana statutu staje się skuteczna z chwilą wpisu do rejestru fundacji rodzinnych, co z kolei wiąże się z koniecznością złożenia wniosku o wpis do rejestru i uiszczenia stosownej opłaty sądowej od tego wniosku w kwocie 250 zł.

Fundacja rodzinna zobowiązana jest do prowadzenia pełnej księgowości i sporządzenia sprawozdania finansowego na koniec roku obrotowego. Koszty takich usług mogą się znacząco różnić, można jednak przyjąć, że cena obsługi księgowej fundacji rodzinnej wynosi od 500 do 2 tys. zł miesięcznie, natomiast koszt sprawozdania finansowego to kilka tysięcy złotych rocznie.

Dodatkowo fundacja rodzinna musi przeprowadzać audyt w zakresie prawidłowości, rzetelności, zgodności z prawem, celem oraz dokumentami fundacji rodzinnej. Badaniu podlegać może poprawność inwestowania majątku fundacji, wykonywania zobowiązań, wypłacalności fundacji, itd. Audyt przeprowadzany jest co do zasady raz na cztery lata lub corocznie, w przypadku fundacji rodzinnych, których sprawozdania finansowe podlegają badaniu przez biegłego rewidenta.

Należy również pamiętać, że do fundacji rodzinnej można wnieść aktywa nie tylko na początku jej działalności, ale również później, co spowoduje zwiększenie majątku fundacji.

Jeżeli zastanawiasz się nad założeniem fundacji rodzinnej bądź chciałbyś uzyskać więcej informacji na temat tego podmiotu – zapraszamy do kontaktu, na pewno pomożemy!

Oliwia Lewandowska

Fundacja rodzinna: jak ją założyć i ile to kosztuje?