Spis treści
Dla kogo fundacja rodzinna? To pytanie stawia wiele osób poszukujących informacji o ustawie, która weszła w życie 23 maja 2023 r. Fundacja rodzinna nie jest rozwiązaniem wyłącznie dla firm rodzinnych czy celów biznesowych. Mogą z niej korzystać także osoby prywatne posiadające duże majątki, na przykład kolekcję dzieł sztuki. Osoby zakładające fundacje rodzinne mogą mieć pewność, że ich majątek zostanie zagospodarowany zgodnie z ich wolą.
Fundacja rodzinna – czym jest?
Fundacja rodzinna to nowa osoba prawna, powoływana do życia przez fundatora, który przenosi na nią składniki swojego majątku (o wartości co najmniej 100 tys. zł). Co istotne, fundator nie obejmuje w zamian żadnych udziałów w fundacji rodzinnej.
Tytułem do korzystania z majątku fundacji rodzinnej jest status beneficjenta, który przyznaje fundator, zawierając odpowiednie postanowienia w statucie fundacji rodzinnej. Sam fundator również może objąć status beneficjenta i czerpać korzyści z majątku fundacji rodzinnej.
Fundacja rodzinna uzyskuje osobowość prawną z momentem wpisu do rejestru fundacji rodzinnych prowadzonego przez Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim.
Czym różni się fundacja rodzinna od innych form prawnych?
Fundacja rodzinna jest nową instytucją, która powstała w odpowiedzi na potrzebę stworzenia instrumentu dostosowanego do aktualnych realiów i potrzeb przedsiębiorców. Podstawowym celem, który przyświecał ustawodawcy było stworzenie w polskim prawie instrumentu prawnego umożliwiającego pełną sukcesję majątku zgodną z wolą spadkodawcy, czego brakowało w dotychczasowych przepisach. Ustawa o fundacji rodzinnej, która m.in. reguluje organizację i funkcjonowanie fundacji rodzinnej jest odpowiedzią na to zapotrzebowanie.
W Polsce istnieją dwa rodzaje fundacji:
1-fundacje publiczne, działające w oparciu o ustawę z dnia 6 kwietnia 1984 r. o fundacjach
2-fundacje rodzinne, działające w oparciu o ustawę z dnia 26 stycznia 2023 r. o fundacji rodzinnej
Podstawową różnicą fundacji jest cel ich działań. Cel, dla którego można powołać fundację publiczną, powinien być społecznie lub gospodarczo użyteczny, zgodny z podstawowymi interesami Rzeczpospolitej Polskiej w szczególności takim jak: ochrona zdrowia, rozwój gospodarki i nauki, oświata i wychowanie, kultura i sztuka, opieka i pomoc społeczna, ochrona środowiska oraz opieka nad zabytkami. Oczywiście wymienione w ustawie, a przywołane wyżej cele, są podane jedynie dla przykładu. Oznacza to w praktyce, że fundacja może realizować dowolne cele charytatywne lub społeczne czy też gospodarczo użyteczne pod warunkiem jednak, że mają one charakter publiczny.
W przeciwieństwie do fundacji działającej w oparciu o ustawę z dnia 6 kwietnia 1984 r. o fundacjach fundacja rodzinna nabywa osobowość prawną z chwilą wpisu do rejestru fundacji rodzinnych, prowadzonego przez Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim. Z chwilą sporządzenia aktu założycielskiego albo ogłoszenia testamentu powstaje fundacja rodzinna w organizacji. Majątek fundacji rodzinnej powstały na skutek wyposażenia przez fundatora stanowi fundusz założycielski, którego wartość nie może być niższa niż 100 tys. zł. Fundusz ten musi zostać wniesiony w całości przed zarejestrowanej fundacji w rejestrze fundacji rodzinnych, z wyjątkiem fundacji ustanowionych w testamencie, w przypadku których musi zostać wniesiony najpóźniej w terminie 2 lat od zarejestrowania fundacji.
Odmiennie niż w przypadku fundacji publicznych fundacja rodzinna może wykonywać działalność gospodarczą jedynie w ściśle określonym zakresie, obejmującym działalność polegająca m.in. na: zbywaniu mienia, o ile mienie to nie zostało nabyte wyłącznie w celu dalszego zbycia, najmie, dzierżawie lub udostępnianiu mienia do korzystania na innej podstawie, przystępowaniu i uczestnictwie w spółkach handlowych, funduszach inwestycyjnych, spółdzielniach oraz podmiotach o podobnym charakterze, udzielaniu wybranym podmiotom pożyczek oraz na prowadzeniu działalności rolniczej lub gospodarki leśnej.
Czym różni się fundacja rodzinna od spółki?
Konstrukcje prawne regulujące zasady funkcjonowania fundacji rodzinnej są podobne do norm prawnych dotyczących spółek kapitałowych. W praktyce można spodziewać się, że wiele orzeczeń, wydanych dotychczas znajdzie odpowiednie zastosowanie do fundacji rodzinnej, zanim wykształtuje się stosowna praktyka w tym zakresie w stosunku do fundacji rodzinnych. Jednakże warto zwrócić uwagę na szczególne aspekty i cechy fundacji rodzinnej.
Kwestie podatku dochodowego w fundacji rodzinnej
Ustawa o fundacji rodzinnej wprowadza wiele zmian, dostosowując przepisy podatkowe do potrzeb przedsiębiorców. Dochody uzyskiwane przez fundację rodzinną w ramach dozwolonej działalności gospodarczej są co do zasady zwolnione z podatku dochodowego od osób prawnych.
Z pewnymi wyjątkami podatek dochodowy po stronie fundacji pojawi się dopiero przy wypłacie świadczeń dla beneficjentów fundacji rodzinnej, realizacji świadczeń w postaci ukrytych zysków lub likwidacji fundacji.
Zyski fundacji nie będą opodatkowane aż do daty przekazania w celach konsumpcji. W przypadku najbliższej rodziny opodatkowanie wyniesie 15% CIT na poziomie fundacji, czyli mniej niż wysokość podatku od dywidendy (19%). Należy pamiętać, że jest to podatek płacony przez fundację, czyli efektywne opodatkowanie jest jeszcze niższe niż 15%. W wypadku dystrybucji do beneficjenta (z grupy 0) 1 mln zł, który w całości wpłynie na rachunek bankowy beneficjenta jako zwolniony z PIT, podatek płacony przez fundację wyniesie 150 tys. zł. A zatem aby podatek przyrównać do podatku od dywidendy, który pobiera się od kwoty dywidendy (ale zawartej w 100), efektywna stawka podatku od kwoty 1 mln 150 tys. zł wyniesienie 150 tys., czyli ok. 13%.
Mechanizm odroczenia opodatkowania ułatwia kumulację kapitału i dalsze inwestowanie zysków pochodzących z majątku zgromadzonego w fundacji (np. akcji, udziałów, nieruchomości czy papierów wartościowych).
PIT beneficjentów fundacji rodzinnych
Najbliższa rodzina fundatora, która otrzyma środki od fundacji rodzinnej, jest zwolniona z PIT, o ile należy do tzw. zerowej grupy w podatku od spadków i darowizn. Wprowadzone regulacje dają możliwość zadbania o byt rodziny na korzystnych warunkach przy jednoczesnej ochronie majątku wniesionego do fundacji rodzinnej przed rozdrobnieniem w wyniku spadkobrania.
Dlaczego warto założyć fundację rodzinną? Kluczowe powody i cele
Istnieje wiele powodów, dla których warto założyć fundację rodzinną. Najważniejsze z nich to:
1) ochrona majątku rodzinnego przed rozdrobnieniem – wykorzystanie majątku zgodnie z wolą fundatora, co może odnieść skutek na wiele przyszłych pokoleń, a nie tylko w drugim pokoleniu – jak w przypadku rozporządzeń testamentowych,
2) szansa na uniknięcie potencjalnych konfliktów między następcami – w przeciwieństwie do rozporządzeń testamentowych przekazanie świadczeń na rzecz beneficjentów można uzależnić od warunku czy terminu,
3) szansa na uniknięcie zachowku – w związku z wprowadzeniem fundacji rodzinnej zmodyfikowane zostały zasady dotyczące zachowku, który w wielu przypadkach utrudniał lub nawet uniemożliwiał prowadzenie działalności zgodnie z wolą nestora,
4) ustalenie ponadczasowych zasad dotyczących inwestowania i konsumpcji majątku rodzinnego – wskazane jest aby fundator przewidział jaka część zysku pochodzącego z majątku wprowadzonego do fundacji była reinwestowana a jaka wypłacana na rzecz beneficjentów i pod jakimi warunkami,
5) utworzenie rodzinnego holdingu inwestycyjnego – zasilanego dywidendami oraz zyskami ze sprzedaży części majątku fundacji rodzinnej – fundacja rodzinna pozwala pomnażać majątek oraz promować proaktywne działania zarówno nestora, następców, czy innych osób nie związanych z rodziną fundatora np. profesjonalnego zarządu, czy innych doradców, który przyczynią się do rozwijania wartości biznesowych czy rodzinnych,
6) uzyskanie korzyści przy wdrażaniu i realizacji planu sukcesji – trudno byłoby wymienić wszystkie zalety fundacji rodzinnej, z pewnością jest to przełomowe rozwiązanie na które Polscy przedsiębiorcy czekali przez wiele lat – proces projektowania fundacji rodzinnej był związany z wieloma pomysłami, które zostały uwzględnione w ramach wprowadzonych rozwiązań. Więcej o tym piszemy w artykule: Fundacja rodzinna – nowe narzędzie sukcesji i ochrony majątku w Polsce
Polska fundacja rodzinna jako narzędzie ochrony majątku: Korzyści i możliwości
Ustawa o fundacji rodzinnej wprowadza do polskiego porządku prawnego nowy system przekazywania majątku. Wykorzystując polską fundację rodzinną, fundator nie oddaje części mienia każdemu ze spadkobierców, a wnosi swój majątek do fundacji rodzinnej. W związku z tym spadkobiercy nie otrzymują majątku (np. samochodu, nieruchomości czy jachtu) na własność, a zyskują prawo określone zgodnie z wolą fundatora wyrażoną w statucie (np. prawo do świadczeń pieniężnych, prawo do korzystania z określonych rzeczy jako beneficjenci fundacji rodzinnej). Zapobiega to sytuacji, w której dziedziczony majątek ulegnie rozdrobnieniu – własność majątku rodzinnego pozostanie w rękach fundacji.
Fundacja rodzinna – organy
Polska fundacja rodzinna pozwala budować struktury organizacyjne zapewniające kontynuację biznesu i ochronę majątku w perspektywie dłuższej niż jedno pokolenie, bez konieczności osobistego zaangażowania następców prawnych.
Fundacja rodzinna działa poprzez zarząd i może podlegać wewnętrznemu nadzorowi rady nadzorczej lub innych organów określonych przez fundatora w statucie. W skład zarządu mogą wejść członkowie rodziny, ale nic nie stoi na przeszkodzie, aby powierzyć tę rolę osobom niespokrewnionym. Może to zapewnić większą bezstronność w dbaniu o interesy fundacji rodzinnej.
Kolejnym organem jest zgromadzenie beneficjentów. Tworzą je beneficjenci uprawnieni (wskazani) w statucie do uczestnictwa w zgromadzeniach. To ciało decyzyjne zbiera się w określonych przez fundatora przypadkach (np. przy uzupełnianiu składu danego organu, zatwierdzeniu sprawozdania finansowego).
Zapewnia to niezbędny wpływ rodziny na najważniejsze kwestie związane z działalnością fundacji rodzinnej w perspektywie wielu lat.
Zachowek w polskiej fundacji rodzinnej
Warto pamiętać także o korzystnych zmianach w zakresie ograniczenia możliwości dochodzenia zachowku. Planując sukcesję, należy ze szczególną uwagą podchodzić do wszelkich darowizn, ponieważ mogą one mieć niebagatelne znaczenie przy obliczaniu zachowku. Fundacja, która otrzymała darowiznę musi liczyć się z tym, że w pewnych okolicznościach może zostać zobligowana do uzupełnienia całości lub części zachowku osób, które dziedziczyłyby po spadkodawcy na podstawie ustawy. Będzie tak wtedy, gdy po śmierci spadkodawcy uprawnieni do zachowku nie otrzymają przysługującej im części majątku lub wartość otrzymanego przez nich spadku, zapisów i darowizn nie będzie co najmniej równa wartości przysługującego im zachowku. „Przedawnienie” obowiązku rozliczania takiej darowizny ze spadkobiercami następuje po 10 latach od jej dokonania. Oznacza to, że jeżeli darczyńca umrze po upływie 10 lat od dokonania darowizny na rzecz fundacji, uprawnieni do zachowku po darczyńcy nie będą mogli niczego żądać od fundacji rodzinnej.
Założenie fundacji rodzinnej w wielu przypadkach pozwoli uniknąć potencjalnych sporów o zachowek, a w konsekwencji – rozdrobnienia majątku.
Więcej na ten temat piszemy w artykule: Zachowek firmie rodzinnej – jak sprawiedliwie podzielić swój majątek, zachowując trwałość biznesu?
Jak fundacja rodzinna wpływa na sukcesję i zachowanie spójności rodzinnej?
Fundacja rodzinna pozwala przeprowadzić płynną i bezkonfliktową sukcesję, gdyż majątek rodzinny nie musi przechodzić na własność konkretnych osób. Wobec tego fundacja rodzinna staje się niejako skarbcem rodzinnym.
Należy jednak pamiętać, aby w odpowiedni sposób uregulować formy korzystania z majątku fundacji rodzinnej. Kluczem do tego jest stworzenie odpowiedniego statutu, który zminimalizuje ryzyko konfliktów rodzinnych. Może do tego posłużyć m. in. sformułowanie wartości rodzinnych, którymi beneficjenci powinni się kierować. W takim przypadku również ewentualne konflikty powinny być rozstrzygane przy uwzględnieniu zasad i wartości rodzinnych.
Warto także uregulować kwestię dochodzenia zachowku. Można przykładowo wskazać, że uprawnienie do otrzymywania świadczeń zyskają tylko beneficjenci, którzy nie będą żądali wypłaty zachowku.
Niemniej istotne będzie ustalenie zasad zmiany statutu fundacji rodzinnej – jeśli fundamentalne reguły fundacji rodzinnej będą wymagały jednomyślności, beneficjenci będą musieli osiągnąć porozumienie w celu ich zmiany. Ponadto pewne postanowienia statutu mogą pozostać niezmienne.
W razie ewentualnych sporów w statucie można zastrzec, że będą one rozstrzygane przez wybrany sąd arbitrażowy. Może to pomóc w osiągnięciu porozumienia między beneficjentami a fundacją rodzinną.
Krok po kroku: utworzenie fundacji rodzinnej
Założenie fundacji rodzinnej, zgodnie z treścią ustawy o fundacji rodzinnej wymaga podjęcia następujących czynności:
1) Złożenie przez fundatora oświadczenia o ustanowieniu fundacji rodzinnej przed notariuszem w akcie założycielskim lub testamencie (założenie fundacji w testamencie należy traktować jednak tylko wyjątkowo z uwagi na wiele problemów praktycznych).
2) Sporządzenie statutu zawierającego reguły działania fundacji rodzinnej.
3) Przekazanie majątku na fundusz założycielski (min. 100 tys. zł).
4) Ustanowienie organów fundacji rodzinnej. Ustawowymi organami fundacji rodzinnej są zgromadzenie beneficjentów, zarząd oraz rada nadzorcza (nieobowiązkowa) – fundator w ramach statutu może przewidzieć inne organy, stałe czy przewidziane dla realizacji określonych czynności zgodnie z wolą fundatora.
5) Wpisanie fundacji rodzinnej do rejestru fundacji rodzinnych – z tą chwilą fundacja rodzinna uzyskuje osobowość prawną (jednakże już z momentem złożenia oświadczenia o ustanowieniu fundacji rodzinnej przed notariuszem w akcie założycielskim powstaje fundacja rodzinna w organizacji, która może realizować wizję fundatora, w tym nabywać mienie – fundacja rodzinna w organizacji musi jednak zostać zgłoszona do Rejestru Fundacji Rodzinnych przed upływem 6 miesięcy od dnia sporządzenia aktu założycielskiego, bowiem w innym przypadku ulegnie rozwiązaniu z mocy prawa).
Rejestr fundacji rodzinnych to nowa ewidencja, odrębna od Krajowego Rejestru Sądowego, przeznaczona wyłącznie dla fundacji rodzinnych, prowadzona przez Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim.
Wniesienie przez fundatora majątku na pokrycie funduszu założycielskiego fundacji rodzinnej nie będzie się wiązało po jego stronie z opodatkowaniem PIT – potwierdza to najnowsza interpretacja Dyrektora KIS, o której więcej przeczytasz w naszym artykule Wniesienie majątku do fundacji rodzinnej neutralne podatkowo
Możliwość prowadzenia działalności gospodarczej polskiej fundacji rodzinnej
Działalność gospodarcza prowadzona w ramach fundacji rodzinnej była kontrowersyjnym zagadnieniem w procesie projektowania ustawy o fundacji rodzinnej i nie była dozwolona przez pierwszy projekt ustawy. Ostatecznie jednak polska fundacja rodzinna ma możliwość prowadzenia działalności gospodarczej, jednak tylko w granicach wynikających z ustawy o fundacji rodzinnej.
Aktualnie fundacje rodzinne mogą:
1) zbywać mienie, o ile mienie to nie zostało nabyte wyłącznie w celu dalszego zbycia;
2) wynajmować mienie;
3) przystępować do spółek handlowych czy uczestniczyć w funduszach inwestycyjnych;
4) prowadzić obrót w zakresie papierów wartościowych, instrumentów pochodnych i praw o podobnym charakterze;
5) udzielać pożyczek beneficjentom i podmiotom, w których uczestniczy;
6) obracać zagranicznymi środkami płatniczymi należącymi do fundacji rodzinnej w celu dokonywania płatności związanych z działalnością fundacji rodzinnej.
Warto pamiętać, że fundacja rodzinna zwykle posiada udziały w firmach rodzinnych, które prowadzą działalność gospodarczą, a sama nie prowadzi działalności. Pozwala to na oddzielenie ryzyka prowadzenia działalności gospodarczej od majątku rodzinnego.
Fundacja rodzinna, która prowadzi działalność gospodarczą poza jej dopuszczonym zakresem, podlega sankcyjnej stawce 25% CIT. Podatek w takim wypadku nie jest przesunięty w czasie, tylko płacony od bieżącego dochodu. Dlatego też podejmując decyzje dotyczące przedmiotu działalności gospodarczej fundacji rodzinnej, należy pamiętać o ustawowych ograniczeniach.
Fundacja rodzinna a cele charytatywne: Wsparcie społeczne i dobroczynność
Mimo że nazwa „fundacja” jest często kojarzona z działalnością charytatywną, to polska fundacja rodzinna działa przede wszystkim w celu gromadzenia mienia, zarządzania nim i wypłacania świadczeń na rzecz swoich beneficjentów (czyli zwykle członków rodziny).
Nic nie stoi jednak na przeszkodzie, o ile taka jest wola fundatora, aby fundacja rodzinna troszczyła się o ludzi potrzebujących wsparcia i prowadziła działalność charytatywną.
Można zawrzeć tę kwestię statucie, gwarantując, że fundacja rodzinna będzie przekazywała stałą część swoich zysków na prowadzenie działalności pożytku publicznego.
Warto również zastrzec odpowiednią kolejność podziału świadczeń, ustalając na przykład, że świadczenia dobroczynne są wypłacane w pierwszej kolejności, jeszcze przed wypłatą świadczeń dla beneficjentów.
Ograniczenia i wyzwania związane z fundacjami rodzinnymi: Co warto wziąć pod uwagę?
Ustawa o fundacji rodzinnej jest w środowisku prawników i przedsiębiorców uważana za bardzo potrzebny akt prawny. Należy jednak pamiętać, że fundacja rodzinna nie zapewnia wyłącznie korzyści, jak często prezentowano w mediach.
Ustanawiając fundację rodzinną, trzeba być zdecydowanym na tę formę prawną. Z ustawy o fundacji rodzinnej wynika bowiem założenie, że polska fundacja rodzinna ma być stabilnym i długotrwałym rozwiązaniem sukcesyjnym. Jeśli fundator zdecyduje się na wycofanie majątku z polskiej fundacji rodzinnej, musi liczyć się z obowiązkiem zapłaty podatku.
Kto może być beneficjentem fundacji rodzinnej?
Beneficjent fundacji rodzinnej to osoba uprawniona do otrzymywania świadczeń pieniężnych określonych w statucie, czyli do czerpania korzyści z majątku fundacji rodzinnej.
Beneficjentami fundacji rodzinnej mogą zostać wyłącznie osoby fizyczne lub organizacje pożytku publicznego. Oznacza to, że beneficjentem nie może zostać na przykład spółka rodzinna.
Mimo nazwy „fundacja rodzinna”, status beneficjenta mogą uzyskać także osoby niespokrewnione z fundatorem. Takie rozwiązanie będzie jednak niekorzystne z punktu widzenia podatku dochodowego od świadczeń fundacji – osoby niespokrewnione zapłacą 15% PIT, podczas gdy osoby z najbliższej rodziny fundatora będą z tego podatku zwolnieni.
Co ważne również fundatorzy mogą zostać beneficjentami fundacji rodzinnej. W ten sposób mogą zapewnić sobie możliwość czerpania świadczeń w przyszłości, nawet kiedy zdecydują się na rezygnację z aktywnego zarządzania biznesem rodzinnym.
Co daje status beneficjenta fundacji rodzinnej
Uprawnieni w statucie beneficjenci tworzą organ fundacji rodzinnej, tj. zgromadzenie beneficjentów. To ciało ma za zadanie podejmować uchwały m. in. w sprawie: rozpatrzenia i zatwierdzenia sprawozdania finansowego, udzielenia absolutorium członkom organów, podziału lub pokrycia wyniku finansowego, wyboru firmy audytorskiej, a także spraw wskazanych w statucie fundacji rodzinnej.
Beneficjentom fundacji rodzinnej przysługują z reguły świadczenia ustalone w statucie fundacji. Świadczenia mogą polegać na okresowych wypłatach pieniężnych lub na przykład na możliwości korzystania z określonych składników majątku. Wypłatę świadczeń można uzależnić od nadejścia określonego terminu lub spełnienia się warunku (np. można określić, że świadczenia przysługują beneficjentom, którzy skończyli studia wyższe i ukończyli 25 rok życia).
Krzysztof Binkowski
Jacek Miłaszewski
