Spis treści
Polska fundacja rodzinna pozwala budować struktury organizacyjne zapewniające kontynuację biznesu i ochronę majątku w perspektywie dłuższej niż jedno pokolenie, bez konieczności osobistego zaangażowania następców prawnych. Kluczem do odpowiedniego przeprowadzenie sukcesji jest jednak sporządzenie odpowiedniego statutu fundacji rodzinnej. Przeczytaj nasz artykuł, aby dowiedzieć się co powinien zawierać statut fundacji rodzinnej.
Co to jest statut fundacji rodzinnej?
Statut fundacji rodzinnej to najważniejszy dokument regulujący organizację i funkcjonowanie fundacji rodzinnej. Można powiedzieć, że to swoista konstytucja rodziny, która wskazuje m. in. kierunki inwestowania majątku fundacji rodzinnej czy sposób podziału zysków z biznesu rodzinnego. Ustalenie statutu fundacji rodzinnej to jedna z najważniejszych czynności, decydująca o powodzeniu sukcesji biznesu.
Należy pamiętać, że statut fundacji rodzinnej wymaga zachowania formy aktu notarialnego.
Rola fundatora w tworzeniu statutu fundacji rodzinnej
To fundator, ustalając statut fundacji rodzinnej, decyduje, które osoby mają być beneficjentami fundacji rodzinnej i jakie świadczenia będą im przypadać w udziale. To właśnie ustalenia dotyczące beneficjentów są kluczowe dla funkcjonowania fundacji rodzinnej na przyszłość. Fundator powinien pamiętać, aby właściwie ustalić przeznaczenie mienia fundacji rodzinnej.
Beneficjenci fundacji rodzinnej a statut fundacji rodzinnej
Kolejnym ważnym elementem jest uregulowanie zasady prowadzenia listy beneficjentów. To dokument, który wskazuje kto aktualnie jest beneficjentem fundacji rodzinnej oraz jakie uprawnienia mu przysługują. W interesie beneficjentów leży, aby lista beneficjentów była na bieżąco aktualizowana, gdyż to dokument, na podstawie którego następuje spełnianie świadczenia przysługującego beneficjentowi.
Ponadto fundator wskazuje co najmniej jednego beneficjenta uprawnionego do uczestnictwa w zgromadzeniu beneficjentów. Jest to organ podejmujący określone przez fundatora decyzje dotyczące fundacji rodzinnej. Zapewnia to niezbędny wpływ rodziny na najważniejsze kwestie związane z działalnością fundacji rodzinnej w perspektywie wielu lat.
Postanowienia na przyszłość
To niezmiernie ważne, aby statut fundacji rodzinnej zawierał postanowienia dostosowane do przyszłej sytuacji fundacji rodzinnej. Nie można doprowadzić do sytuacji, w której nie będzie co najmniej jednego beneficjenta uprawnionego do uczestnictwa w zgromadzeniu beneficjentów, gdyż spowoduje to paraliż decyzyjny w fundacji rodzinnej.
Fundacja rodzinna pozwala przeprowadzić płynną i bezkonfliktową sukcesję, gdyż majątek rodzinny nie musi przechodzić na własność konkretnych osób. Wobec tego fundacja rodzinna staje się tzw. skarbcem rodzinnym.
Należy jednak pamiętać, aby w odpowiedni sposób uregulować formy korzystania z majątku fundacji rodzinnej. Kluczem do tego jest stworzenie odpowiedniego planu oraz odzwierciedlenie założeń w ramach statutu minimalizującego ryzyko konfliktów rodzinnych. Może do tego posłużyć m. in. sformułowanie wartości rodzinnych, którymi beneficjenci powinni się kierować. W takim przypadku również ewentualne konflikty powinny być rozstrzygane przy uwzględnieniu zasad i wartości rodzinnych.
Warto także uregulować kwestię dochodzenia zachowku. Można przykładowo wskazać, że uprawnienie do otrzymywania świadczeń zyskają tylko beneficjenci, którzy nie będą żądali wypłaty zachowku po śmierci fundatora.
Więcej o tej kwestii piszemy w naszym artykule Zachowek w firmie rodzinnej – jak sprawiedliwie podzielić swój majątek, zachowując trwałość biznesu?
Ustalony przez fundatora statut fundacji rodzinnej może zostać później zmieniony. Jeżeli fundator tego nie ograniczy, to modyfikacjom będą mogły podlegać wszystkie postanowienia statutu, a zmiany takie będą mogły zostać dokonane w każdym czasie.
Zwracamy uwagę, że sposób zmiany statutu fundacji rodzinnej i podmioty albo organy fundacji rodzinnej do tego uprawnione, nie wynikają z ustawy o fundacji rodzinnej, za to muszą zostać określone w samym statucie fundacji rodzinnej (jest to obowiązkowy element jego treści).
Jeżeli fundator ustali, że podmiotem upoważnionym do zmiany statutu będzie on sam, to powinien również przewidzieć, na kogo przejdzie to uprawnienie po jego śmierci.
W związku z tym, że ustawodawca przewidział dla sporządzenia statutu formę aktu notarialnego, to również jego zmiana wymagać będzie zachowania tej formy. Co ważne, każda zmiana jest skuteczna dopiero z momentem jej wpisu do rejestru fundacji rodzinnych.
Co powinien zawierać statut fundacji rodzinnej?
Statut fundacji rodzinnej to złożony dokument. Jego obowiązkową treść wyznacza ustawa o fundacji rodzinnej, ale nie oznacza to wcale, że jego postanowienia powinny zawierać tylko obowiązkowe elementy. Zwykle sukcesja biznesu to skomplikowany proces, wobec czego warto, aby statut fundacji rodzinnej przewidywał rozwiązania potencjalnych problemów i regulował również dodatkowe kwestie.
Elementy obligatoryjne statutu fundacji rodzinnej
W statucie fundacji rodzinnej należy obowiązkowo uregulować następujące kwestie:
1) nazwę fundacji rodzinnej;
2) siedzibę fundacji rodzinnej;
3) szczegółowy cel fundacji rodzinnej
4) beneficjenta lub sposób jego określenia i zakres przysługujących beneficjentowi uprawnień;
5) zasady prowadzenia listy beneficjentów;
6) zasady, w tym szczegółowy tryb, zrzeczenia się uprawnień przez beneficjenta;
7) czas trwania fundacji rodzinnej, jeżeli jest oznaczony;
8) wartość funduszu założycielskiego;
9) zasady powoływania i odwoływania oraz uprawnienia i obowiązki członków organów fundacji rodzinnej, a także zasady reprezentacji fundacji rodzinnej przez zarząd albo przez inne organy fundacji rodzinnej w przypadkach wskazanych w ustawie;
10) podmiot uprawniony do zatwierdzenia czynności zarządu fundacji rodzinnej w organizacji;
11) co najmniej jednego beneficjenta uprawnionego do uczestnictwa w zgromadzeniu beneficjentów;
12) zasady zmiany statutu;
13) przeznaczenie mienia fundacji rodzinnej po jej rozwiązaniu, w tym określenie beneficjenta uprawnionego do mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej.
Elementy fakultatywne statutu fundacji rodzinnej
Oprócz elementów obowiązkowych istnieje oczywiście możliwość uregulowania w statucie dodatkowych kwestii. Najważniejsze aspekty, które warto dodatkowo uregulować w statucie fundacji rodzinnej to w naszej ocenie:
–kworum – minimalna liczbę członków organów fundacji rodzinnej wymaganą do podjęcia określonych czynności;
–uprzywilejowanie co do głosów w ramach zgromadzenia beneficjentów – częstym przypadkiem będzie przekazanie fundatorowi i małżonkowi fundatora większej liczby głosów od pozostałych beneficjentów;
–polityka inwestowania majątku fundacji rodzinnej i zasady wypłaty świadczeń, dysponowania majątkiem fundacji oraz możliwe zmiany tych wytycznych;
–powierzenie wykonywania uprawnień fundatora innej osobie, ze szczególnym określeniem zakresu tego powierzenia, np. przekazania uprawnienia na rzecz najstarszego zstępnego do powołania jednego członka organów fundacji rodzinnej
–szczegółowe okoliczności rozwiązania fundacji rodzinnej;
–sposób wykonywania praw i obowiązków przez fundatorów – w szczególności można określić czy decyzje fundatorów muszą zapadać jednomyślnie czy głos któregoś fundatora jest uprzywilejowany;
–zasady utraty statusu beneficjenta;
-zapis na sąd polubowny;
-zasad prowadzenie spraw fundacji rodzinnej.
Świadczenia na rzecz beneficjentów fundacji rodzinnej
W statucie fundacji rodzinnej można przewidzieć, że świadczenie na rzecz beneficjenta wejdzie do jego majątku osobistego lub majątku wspólnego (jeżeli beneficjent jest w związku małżeńskim). Choć jest to przedmiotem wątpliwości, w naszej ocenie nawet w przypadku braku takiego postanowienia świadczenie powinno trafić do majątku osobistego, bowiem świadczenie od fundacji rodzinnej jest najbardziej zbliżone do darowizny. Możliwe jest więc ostrożne stosowanie przepisu art. 33 pkt 2 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, który wskazuje, iż do majątku osobistego wchodzą przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił.
Oczywiście, biorąc pod uwagę inne możliwości interpretacyjne wskazane jest, aby fundator jednoznacznie rozstrzygnął tę kwestię w statucie. Jeżeli fundatorowi zależy na tym, aby świadczenie trafiło do majątku osobistego to dla bezpieczeństwa z uwagi na te wątpliwości najlepiej, aby warunkiem uzyskania statusu beneficjenta było zawarcie rozdzielności majątkowej.
Jak napisać statut fundacji rodzinnej?
Przepis art. 26 ustawy o fundacji rodzinnej wskazuje zakres informacji, jakie muszą się znaleźć w statucie fundacji. Statut powinien określać w szczególności beneficjenta lub sposób jego określenia i zakres przysługujących mu świadczeń.
Przepisy nie nakładają zatem wymogu imiennego określenia każdego z beneficjentów fundacji rodzinnej w statucie, jak to jest w przypadku wspólników spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Możliwe jest wskazanie beneficjentów rodzajowo poprzez określenie pewnych cech lub warunków, które muszą zostać spełnione, by dana osoba została uznana za beneficjenta w rozumieniu postanowień statutu fundacji rodzinnej.
Oprócz tak ważnego etapu zakładania fundacji rodzinnej, jakim jest sporządzenie statutu, warto również wiedzieć o tym, jakie zasady księgowe obowiązują w codziennym funkcjonowaniu fundacji rodzinnej. Dowiesz się tego z naszego artykułu Zasady księgowości w fundacji rodzinnej.
Poufność
Fundator swobodnie kształtuje zarówno krąg beneficjentów, jak i zakres przysługujących im świadczeń. Kluczowe jest jednak, żeby sposób określenia beneficjenta był na tyle jasny i precyzyjny, żeby nie było wątpliwości co do tego kto w danym momencie jest beneficjentem fundacji rodzinnej.
Takie sformułowanie przepisu pozwala na zachowanie poufności co do tożsamości osób uprawnionych do otrzymywania świadczeń z fundacji oraz samej wysokości świadczeń. Przyjmuje się, że fundator zachowuje prawo wyboru, czy wskazać beneficjentów imiennie lub w sposób możliwy do ich łatwej identyfikacji (np. zstępni), czy też zamieścić te informacje dopiero na liście beneficjentów, zapewniając większą poufność.
Wskazanie beneficjenta poza treścią statutu nie zagwarantuje jednak pełnej poufności. W art. 26 ust. 2 pkt 11 ustawy o fundacji rodzinnej przewidziano obowiązek wskazania co najmniej jednego beneficjenta uprawnionego do zasiadania w zgromadzeniu beneficjentów, co jest podyktowane obowiązkiem wskazania do rejestru fundacji rodzinnych członków jej organów.
Mimo wszystko w praktyce najczęściej dochodzi do określenia beneficjentów w ramach statutu fundacji. Innym sposobem określenia beneficjentów jest zapis beneficjenta w treści załącznika do statutu czy w treści uchwały podjętej przez fundatora.
Pomoc prawna w przygotowaniu statutu fundacji rodzinnej
Przedsiębiorcy muszą skrupulatnie rozważyć, kto ma przejąć prowadzenie firmy i na jakich zasadach. Dla wielu osób firma to ich dziecko i dbają o nią tak, jak o własne dzieci. Natomiast brak rozważenia oraz właściwego uregulowania kwestii sukcesji przez przedsiębiorcę naraża na powstanie niekorzystnych okoliczności dla sukcesorów. W szczególności może prowadzić do powstania sporów wśród następców prawnych, nierzadko skutkujących poważnym rozłamem oraz pokrzywdzeniem wspólników a w skrajnych przypadkach nawet brakiem kontynuacji działalności gospodarczej.
Powyższą tezę uzasadniają wnioski z badań aktualnie występujących sporów wspólników. Przed wprowadzeniem ustawy o fundacji rodzinnej polskie prawo przede wszystkim koncentrowało się na ochronie jednostkowych interesów spadkobierców (prawo spadkowe, prawo rodzinne) lub wspólników spółek (prawo spółek handlowych). Tego typu rozwiązania nie gwarantowały stabilności prowadzenia biznesu zgodnie z wolą założyciela firmy.
Aby unikać takich sytuacji w 2019 roku rozpoczęły się prace nad projektem ustawy o fundacji rodzinnej. Prace nad nowymi rozwiązaniami prowadzono niemalże przez okres 5 lat, gdyż poruszają szereg istotnych kwestii prawnych, w tym spadkowych i podatkowych. Po wielu konsultacjach z przedstawicielami Ministerstwa, w których mieliśmy okazję brać udział, okazało się, że wszystkie ugrupowania polityczne poparły projekt w Sejmie i został on przyjęty niemalże jednomyślnie.
Jesteśmy przekonani, że fundacja rodzinna pomoże wielu firmom kontynuować prowadzenie biznesu w perspektywie dłuższej niż jedno pokolenie. To rozwiązanie znacznie poszerza katalog środków na rzecz właściwej sukcesji w biznesie.
Warto zwrócić uwagę, że ponad 70% właścicieli firm rodzinnych chciałoby je przekazać następcom, ale tylko kilkanaście procent ma jakikolwiek plan działania. W dodatku w większości rodzin na ten temat się nie rozmawia. Tymczasem sam proces planowania i organizacji sukcesji przedsiębiorstwa rodzinnego trwa zwykle kilka lat.
Niezmienne postanowienia statutu fundacji rodzinnej
Naszym zdaniem wprowadzenie do treści statutu tzw. klauzul wieczystych jest możliwe. Ich celem jest zapewnienie niezmienności najważniejszych zasad funkcjonowania fundacji rodzinnej po śmierci fundatora. Dzięki takiemu rozwiązaniu fundacja rodzinna może przetrwać w określonym kształcie, realizując ustalone przez fundatora cele przez wiele pokoleń.
Więcej na ten temat piszemy w artykule Fundacja rodzinna: przyszłość fundacji po śmierci założyciela.
Decyzja, które dokładnie postanowienia statutu fundacji rodzinnej mają pozostać niezmieniane, należy do fundatora. Z naszej dotychczasowej praktyki wynika, że fundatorzy często chcą wyłączać na przyszłość możliwość modyfikacji ustalonych przez nich celów szczegółowych fundacji rodzinnej czy wartości, jakimi kierować się ma fundacja rodzinna, realizując te cele.
Inne nierzadko zabezpieczane przed zmianami postanowienia statutu fundacji rodzinnej to sposób ustalania beneficjentów, zasady wypłaty świadczeń na rzecz beneficjentów, określenie przypadków utraty statusu albo poszczególnych uprawnień przez beneficjentów czy też same postanowienia dotyczące tego jak zmieniać statut fundacji rodzinnej.
Wprowadzenie do statutu tzw. klauzul wieczystych jest w naszej ocenie rozwiązaniem wartym uwagi, ale należy z nim uważać, a najlepiej skonsultować ze specjalistą każdy indywidualny przypadek wprowadzania niezmienności danego postanowienia. Może się bowiem okazać, że w danym przypadku to rozwiązanie będzie zupełnie niepraktyczne i zamiast wspierać działanie fundacji rodzinnej, zablokuje je. Należy również uważać, aby w tym „zamrażaniu” treści statutu nie pójść o krok za daleko i nie przekroczyć cienkiej niekiedy granicy zgodności tych postanowień z zasadami współżycia społecznego oraz ich zgodności z istotą samej fundacji rodzinnej.
Aby dowiedzieć się więcej o tym, jak eksperci mogą pomóc przy przeprowadzaniu sukcesji, przeczytaj nasz artykuł Pomoc prawna przy zakładaniu i prowadzeniu fundacji rodzinnej.
Krzysztof Binkowski
Jacek Miłaszewski
