Zapisanie konkretnego składnika majątku w testamencie – na co zwrócić uwagę?

Wielu spadkodawców zastanawia się, czy spadkobiercy będą dziedziczyć cały ich majątek lub jego określony ułamek, czy też może poszczególne składniki wchodzące w jego skład. W praktyce jest to bardzo ważne zagadnienie, choć niestety nie do końca powszechnie zrozumiałe.

W największym skrócie i uproszczeniu można powiedzieć, że o tym, czy spadkobiercy odziedziczą określoną część, ułamek majątku, czy też konkretny składnik wchodzący w jego skład, decyduje wola spadkodawcy – jego działania lub nawet ich brak.

Przede wszystkim należy rozróżnić sytuację, gdy spadkodawca pozostawił po sobie testament, oraz tę, gdy brak jest wyrazu jego ostatniej woli.

W przypadku, gdy spadkodawca za swojego życia nie sporządził ważnego testamentu, dziedziczenie po nim odbywa się na zasadach ustawowych. W takiej sytuacji spadkobiercy dziedziczą po spadkodawcy nie konkretne składniki majątkowe, lecz majątek wchodzący w skład spadku jako całość.

Przykład:

Spadkodawca jest wdowcem. Ma dwójkę dzieci – córkę i syna. W skład jego majątku wchodzą m.in.: akcje o wartości 1 000 000 zł, samochód o wartości 500 000 zł, nieruchomość o wartości 1 000 000 zł oraz 500 000 zł w gotówce. Spadkodawca nie sporządził testamentu. Po jego śmierci majątek w częściach równych, tj. po połowie, dziedziczą córka oraz syn – każdemu z dzieci przysługuje ½ każdego składnika.

 Nie jest zatem tak, że córka staje się właścicielem akcji i samochodu, a syn właścicielem nieruchomości i gotówki, lecz zarówno córka, jak i syn stają się współwłaścicielami każdego ze składników majątkowych wchodzących w skład spadku (każde z nich jest współwłaścicielem każdej akcji, samochodu, nieruchomości itp.).

 Powyższa sytuacja, choć bardzo często spotykana w życiu, jest dość niekorzystna ze względów praktycznych. Aby spadkobiercy stali się samodzielnymi właścicielami określonych składników wchodzących w skład majątku spadkowego, a zatem mogli nimi samodzielnie dysponować, nie będąc zmuszonym do współpracy z innymi spadkobiercami, niezbędny jest podział spadku. Może on się odbyć w drodze umowy pomiędzy spadkobiercami (w sytuacji, gdy nie ma pomiędzy nimi sporu) lub też przez podział dokonany w wyniku sprawy sądowej (gdy pomiędzy spadkobiercami jest spór dotyczący tego, jak podzielić majątek).

jak przygotować się do zmiany warty? Zobacz nasz film?

Wskazane byłoby zatem, aby spadkodawca jeszcze za życia zaplanował, jak dokładnie chce podzielić swój majątek po śmierci. Odnosi się to w szczególności do przedmiotów, które stanowią największą wartość dla spadkodawcy i jego rodziny – czy to majątkową, czy emocjonalną. Dzięki temu istnieje możliwość uniknięcia zbędnych formalności, potencjalnego konfliktu pomiędzy spadkobiercami, a także, co najważniejsze, pozwoli to na najpełniejsze wypełnienie ostatniej woli spadkodawcy. Jak zatem można tego dokonać?

Zachęcamy do zapoznanie się z naszymi wpisami na takie tematy jak spis inwentarza oraz dziedziczenie firmy po śmierci właściciela.

Pierwszym i podstawowym wymogiem jest sporządzenie testamentu. Tylko bowiem w ten sposób można rozporządzić majątkiem po śmierci w sposób odmienny niż przewidziany przepisami prawa. Sporządzony testament powinien zawierać zapis (zwykły lub windykacyjny), czyli wskazanie wprost, że określone składniki majątkowe przypisane są określonym osobom. Na podstawie zapisu zwykłego właścicielem określonego przedmiotu po śmierci spadkodawcy stają się spadkobiercy, a zapisobierca ma prawo jedynie żądać wydania na jego rzecz zapisanego mu przedmiotu. Zapis windykacyjny powoduje natomiast, że zapisobierca staje się właścicielem określonego przedmiotu automatycznie z momentem śmierci spadkodawcy. Testament zawierający zapis windykacyjny musi zostać jednak sporządzony przed notariuszem, w przeciwnym razie może zostać uznany za zapis zwykły.

Przykład:

Powracając do powyższego przykładu, gdyby spadkodawca sporządził testament notarialny o następującym brzmieniu: „Zapisuję wszystkie moje akcje swojemu synowi (zapis windykacyjny), a cały pozostały majątek córce” wówczas syn automatycznie po śmierci spadkodawcy stanie się właścicielem akcji. Natomiast córce przysługiwać będzie prawo do całego pozostałego majątku. W przypadku zawarcia tego samego postanowienia w testamencie sporządzonym w zwykłej formie pisemnej (zapis zwykły) właścicielką całego majątku stanie się córka, a syn będzie mógł jedynie żądać od córki wydania akcji.

Należy jednak zwrócić uwagę, że w przypadku przekazania w testamencie w drodze zapisów poszczególnych przedmiotów majątkowych stanowiących cały lub prawie cały majątek spadkowy osobę, której zostały zapisane takie przedmioty, w razie wątpliwości poczytuje się nie za zapisobiercę, lecz za spadkobiercę powołanego do całego spadku, ze wszystkimi tego skutkami.

Przykład:

W skład majątku spadkodawcy wchodzą: przedsiębiorstwo, 20 udziałów w spółce z o.o., samochód, trzy nieruchomości oraz biżuteria o niewielkiej wartości. Spadkodawca sporządza testament, w którym wskazuje: „Przedsiębiorstwo, 20 udziałów w spółce z o.o., samochód i trzy nieruchomości zapisuję mojemu synowi”.

We wskazanym przypadku spadkodawca rozporządził przedmiotami majątkowymi stanowiącymi prawie cały spadek na rzecz swojego syna. Z uwagi na powyższe, syna w tej sytuacji nie należy uznawać za zapisobiercę (czy to zwykłego, czy windykacyjnego), lecz za spadkobiercę, który został powołany do całego spadku. Odziedziczenie całego spadku wiąże się np. z obowiązkiem zapłaty zachowku czy też przejęciem długów ze spadku.

 Ze względu na to, w celu uniknięcia wątpliwości zwłaszcza co do zachowku, należy wystrzegać się sporządzania w testamentach zapisów (czy to zwykłych, czy windykacyjnych), na podstawie których dochodzi do rozporządzenia całym lub prawie całym spadkiem na rzecz określonej osoby.

 Podstawa prawna: art. 926, art. 968 – 9816 k.c.

Paweł Skurzyński

Powrót do PYTANIA I ODPOWIEDZI

Inne artykuły na ten temat: