W jaki sposób wspólnicy mogą kontrolować menedżera?

Jedną z ważniejszych kwestii, którą powinni rozważyć wspólnicy decydujący się na wprowadzenie do spółki zewnętrznego menedżera, jest określenie zakresu kontroli wspólników nad menedżerem oraz sprecyzowanie trybu jego odwołania. Zasady dotyczące kontroli menedżera powinny zostać określone zarówno w przypadku spółek kapitałowych, jak i osobowych.

Spółki kapitałowe

Istotą spółki z o.o. jest, co prawda, rozdzielenie funkcji inwestora kapitałowego (wspólnika) od zarządu spółki, jednak nie oznacza to, że zarząd może wszystko. Kodeks spółek handlowych przyznaje wspólnikom szereg uprawnień umożliwiających kontrolę działań zarządu, a ponadto w umowie spółki można zawrzeć dodatkowe postanowienia, które pozwolą na bezpieczne przekazanie władzy w ręce menedżera.

Po pierwsze, zgodnie z przepisami Kodeksu spółek handlowych, członek zarządu spółki z o.o. jest powoływany i odwoływany uchwałą wspólników, chyba że umowa stanowi inaczej. W przypadku spółki akcyjnej, jeśli statut spółki nie stanowi inaczej, członek zarządu jest powoływany i odwoływany przez radę nadzorczą. Dodatkowo w spółce akcyjnej uprawnienie do odwołania członka zarządu przysługuje także walnemu zgromadzeniu.

Może się zdarzyć, że ze względu na trudności związane ze zwołaniem zgromadzenia wspólników spółki z o.o. odwołanie członka zarządu będzie trudne i czasochłonne. Może się tak stać zwłaszcza w sytuacji, gdy sam członek zarządu posiada mały pakiet udziałów i jest jednym ze wspólników. Aby się uchronić przed utrudnieniami w odwołaniu członka zarządu, w umowie spółki z o.o. również można przekazać kompetencje do powoływania i odwoływania członków zarządu radzie nadzorczej. Więcej na temat funkcji rady nadzorczej w spółce można przeczytać w odpowiedzi na pytanie: Do czego można wykorzystać radę nadzorczą w spółce?

Ponadto do dokonania przez zarząd niektórych czynności wymagana jest zgoda zgromadzenia wspólników. Wymóg uzyskania takiej zgody może wynikać z Kodeksu spółek handlowych (np. zgody na zawarcie umowy pożyczki z członkiem zarządu spółki z o.o. czy na zbycie należącej do spółki nieruchomości) lub z umowy spółki. Ze względu na możliwość wprowadzenia do umowy spółki katalogu czynności, do dokonania których wymagana jest uchwała zgromadzenia wspólników, przed powołaniem do zarządu osoby spoza spółki warto się zastanowić, dokonanie jakich czynności powinno wymagać takiej uchwały (np. wprowadzenie do umowy spółki wymogu uzyskania zgody zgromadzenia wspólników na dokonanie czynności, której wartość przekracza 200 000 zł). Jest to sposób na umowne ograniczenie zarządu i zapewnienie sobie kontroli nad podejmowaniem przez zarząd najistotniejszych z punktu widzenia spółki czynności.

Jak motywować pracowników? Zobacz nasz film!

W przypadku, gdy wymóg uzyskania zgody zgromadzenia wspólników wynika z ustawy, czynność prawna dokonana bez tej zgody jest nieważna. Jeśli natomiast wymóg ten wynika z umowy spółki, dokonanie czynności bez zgody zgromadzenia może się wiązać z odpowiedzialnością odszkodowawczą zarządu z tytułu naruszenia umowy.

Trzeba pamiętać, że zarząd, który prowadzi sprawy spółki w sposób nierzetelny, może ponosić nie tylko odpowiedzialność odszkodowawczą, ale także karną. Zgodnie z Kodeksem karnym członek zarządu ponosi bowiem odpowiedzialność za wyrządzenie spółce znacznej szkody majątkowej poprzez nadużycie uprawnień lub niedopełnienie ciążącego na nim obowiązku.

Warto też wiedzieć, że podstawowym prawem każdego wspólnika w spółce z o.o., niezależnie od liczby posiadanych przez niego udziałów, jest możliwość przeglądania ksiąg i dokumentów spółki. Co więcej, wspólnik może je przeglądać wraz z upoważnioną przez siebie osobą (np. z prawnikiem). W spółce akcyjnej kontrolę sprawuje – co do zasady – rada nadzorcza. Nic nie stoi jednak na przeszkodzie, aby radę nadzorczą powołać także w spółce z o.o. W takiej sytuacji umowa spółki z o.o. może wyłączyć bądź ograniczyć prawo indywidualnej kontroli wspólników.

Spółki osobowe

Ze względu na to, że w spółkach osobowych nie występuje rozdzielenie roli inwestora kapitałowego (wspólnika) od funkcji zarządczej, inaczej kształtują się również zasady kontroli wspólników nad zewnętrznym menedżerem. Wprowadzenie zewnętrznego menedżera do spółki osobowej wiąże się najczęściej z przyznaniem mu statusu wspólnika w spółce.

Co do zasady, każdy ze wspólników uprawniony jest do prowadzenia spraw spółki jawnej, komandytowej lub komandytowo-akcyjnej. Może on też prowadzić bez uchwały wspólników sprawy nieprzekraczające zakresu zwykłych czynności spółki. Jeśli jednak przed załatwieniem sprawy nieprzekraczającej zakresu zwykłych czynności choćby jeden z pozostałych wspólników uprawnionych do prowadzenia spraw spółki sprzeciwi się jej prowadzeniu, wymagana jest uprzednia uchwała wspólników.

W sprawach przekraczających zakres zwykłych czynności spółki jawnej wymagana jest zgoda wszystkich wspólników, w tym także tych wyłączonych od prowadzenia spraw spółki. Natomiast w przypadku spółki komandytowej, do podjęcia decyzji przekraczających zakres zwykłych czynności spółki konieczne jest uzyskanie zgody wszystkich komandytariuszy.

W umowie lub statucie spółki można ponadto wprowadzić katalog czynności, do dokonania których niezbędna jest uchwała wspólników spółki. Dopuszczalne jest m.in. wprowadzenie wymogu podjęcia uchwały wspólników przed dokonaniem czynności, której wartość przekracza określoną kwotę.

Menedżer może przystąpić do spółki jawnej, komandytowej oraz komandytowo-akcyjnej również za pośrednictwem spółki z o.o., w której wspólnikami byliby dotychczasowi wspólnicy spółki osobowej, zaś menedżer byłby jej członkiem zarządu. W tej sytuacji, do spółki z o.o. zarządzanej przez menedżera będą miały zastosowanie wskazane powyżej zasady prowadzenia spraw spółki. Plusem takiego rozwiązania jest możliwość odwołania członka zarządu spółki przez jej wspólników, co pozwala na szybką zmianę menedżera w przypadku, gdy nie stosuje się on do wytycznych wspólników.

Podstawa prawna: art. 17, art. 39, art. 42, art. 43, art. 121, art. 201 § 4, art. 212, art. 293, art. 368 § 4 k.s.h.; 296 k.k.

Martyna Kunke

Inne artykuły na ten temat: