Sposoby na wyjście z firmy bez następcy 

W praktyce niejednokrotnie zdarzają się przypadki, gdy właściciel firmy nie posiada w gronie rodziny następców, którym mógłby przekazać swój biznes. W takiej sytuacji boryka się z decyzją dotyczącą sprzedaży budowanego przez niego przedsiębiorstwa. W poniższym artykule wskazujemy trzy sposoby na wyjście z firmy bez następcy. 

Firma, mechanizm biznesowy często traktowany jest jak coś oczywistego, trwałego, niezmiennego. Większość rozważań dotyczących przekazania firmy, czy to sukcesorowi w rodzinie, poza rodziną, czy sprzedaży skupia się na aspektach prawnych, finansowych, podatkowych. Mało jest opracowań dotykających tego co najważniejsze – jak przekazać biznes by nie utracić sprawności i przez to jego wartości, a najlepiej by to przekazanie stało się nowym otwarciem i szansą na przyspieszenie rozwoju, wzrostu i pomnożenia wartości. Z takimi dylematami zostawia się właściciela samego, skupiając na detalizacji samego aktu transferu/przekazania własności. Jeszcze gorzej jest gdy nie ma komu przekazać biznesu, który jest dorobkiem całego życia. 

Poniżej prezentujemy możliwe rozwiązania, które stanowią rezultat doświadczeń w ramach współpracy z wieloma różnymi przedsiębiorcami oraz ich doradcami. Artykuł powstał wraz z Romanem Wendt – ekspertem efektywności biznesowej i operacyjnej z portfolio ponad 38-miu zrealizowanych projektów wdrażania zmian, założycielem, wieloletnim prezesem i członkiem Rady Dyrektorów Stowarzyszenia Interim Managers

Może być tak, że mając do wyboru sukcesję rodzinną lub sprzedaż, właściciel rozważa sprzedaż jako rozwiązanie lepsze zarówno ze względu na oczekiwania rodziny, jak i przyszłość samej firmy. Czasami przekazanie firmy dzieciom jest zbyt ryzykowne albo spowodowałoby za wiele negatywnych skutków ubocznych. Dlatego czasami to sprzedaż firmy jest rozwiązaniem, które ułatwia podział majątku wśród spadkobierców. Więcej o tym piszemy w artykule: Wyjście z biznesu – sprzedaż firmy. Dowiedz się więcej! (zmianawarty.pl) 

Możliwe rozwiązania dotyczące sprzedaży: 

1. Spieniężenie aktywów (likwidacja); 

2. Sprzedaż przygotowanego biznesu;  

3. Sprzedaż as is.  

Spieniężenie aktywów (likwidacja) 

Pierwszym sposobem pozwalającym na wyjście z firmy jest spieniężenie aktywów poprzez przeprowadzenie likwidacji firmy (w tym m.in. sprzedaż środków trwałych). Z reguły podział tak płynnych i podzielnych aktywów jest dużo łatwiejszy i nie napotyka wielu ograniczeń, z jakimi wiąże się sukcesja rodzinna w firmie. 

Warto pamiętać, że sposób przeprowadzenia likwidacji i w konsekwencji spieniężenie aktywów przedsiębiorstwa jest ściśle uzależniony od formy prawnej działalności gospodarczej, w jakiej jest prowadzona. W niektórych przypadkach konieczne będzie przeprowadzenie kilkumiesięcznej likwidacji spółki, a w innych, możliwe okazać się może nawet rozwiązanie firmy bez przeprowadzenia jej likwidacji (np. spółki osobowe).  

O tym, jak powinna wyglądać likwidacja (spieniężenie aktywów) w ramach działalności gospodarczej pisaliśmy w artykule Likwidacja jednoosobowej działalności gospodarczej/Zarządca sukcesyjny w jednoosobowej działalności gospodarczej Plan na likwidację jednoosobowej działalności gospodarczej?. Likwidację spółki cywilnej (spieniężenie aktywów) opisaliśmy w artykule: Likwidacja spółki cywilnej krok po kroku.

Sprzedaż przygotowanego biznesu 

Innym sposobem na wyjście z firmy bez następcy jest sprzedaż przygotowanego biznesu. Zakładając firmę, nie myślimy zazwyczaj o jej sprzedaży, co sprawia, że nie jest ona często dostosowana do takiej transakcji. Dla każdego właściciela jego firma jest bezcenna. Gdy już brutalny zbieg okoliczności zmusza właściciela do podania ceny swojej firmy, to jest to wartość ogromna, często wręcz zaporowa, która ma za zadanie zrównoważyć miotające się w sercu emocje, wywołane samym pomysłem na wycenę/oddanie “swojego dziecka”. Tymczasem bolesna prawda jest taka, że firmy często nie są nic warte. Główne powody to: 

• zrośnięty z właścicielem mechanizm operacyjny, 
• zrośnięty z właścicielem brand i zaufanie do niego, 
• brak wartościowych aktywów, 
• brak przewagi produktowej, 
• brak stabilnej i lojalnej bazy klientów. 

Można to zmienić, ale trzeba do tego podejść odpowiednio i zrobić to sensownie. Choć działania, mogą wydawać się skomplikowane i niewarte poświęcania im zbyt dużej ilości czasu, to jednak należy pamiętać, o tym, że udany proces przygotowania firmy może zdecydowanie powiększyć jej wartość. 

Dla bieżącego właściciela tę “chęć zapłaty” podnoszą:  

• przede wszystkim składnik emocjonalny,  
• przynoszone zyski,  
• subiektywna projekcja zysków w przyszłość,  
• planowany rozwój z przecenianymi okazjami i potencjałem oraz niedocenianymi słabymi stronami, zagrożeniami i ryzykami. 

Potencjalny przejmujący określa wartość z perspektywy celu, dla którego zainteresował się przejęciem.  

Najczęściej występujące cele przejęcia to: 

• Likwidacja i spieniężenie wartościowych aktywów, 
• Przejęcie bazy klientów, 
• Przejęcie produktu bez, lub wraz z bazą produkcyjną, 
• Przejęcie rynku i integracja firmy w organizacji przejmującego (tak zwane M&A przez inwestora branżowego/konkurenta), 
• Przejęcie firmy jako inwestycji kapitałowej, dla późniejszej odsprzedaży (fundusze inwestycyjne), 
• Przejęcie firmy dla dalszego samodzielnego funkcjonowania 
  • MBO (wykup przez menedżerów wewnętrznych) 
  • MBI (wykup przez menedżerów/inwestorów zewnętrznych) 

Przy sprzedaży biznesu istotne jest właściwe określenie grupy docelowej, co przełoży się na wybór konkretnych składników (działów, obszarów) firmy, które warto zmodyfikować, aby doprowadzić do najkorzystniejszych warunków sprzedaży. Z naszego doświadczenia wynika, że nierzadko zdarza się sytuacja, iż nabywcami przedsiębiorstwa są jego dotychczasowi klienci, konkurenci, fundusze inwestycyjne lub podmioty zupełnie niepowiązane, które chcą poszerzyć swoją działalność bądź są zainteresowane, chociażby spieniężeniem aktywów firmy celem reinwestycji przeznaczonych środków.  

Sprzedaż as is 

Innym sposobem jest sprzedaż firmy as is. Warto w tym miejscu podkreślić, że nikt tak dobrze nie sprzeda firmy, jak jej twórca czy dotychczasowy właściciel. Taka transakcja jest czytelna dla potencjalnych nabywców i nie budzi obaw co do rzeczywistych powodów zbycia. Przejęcie firmy z rąk jej właściciela stwarza też szansę skorzystania z jego know-how. Sprzedający wprawdzie najczęściej zobowiązuje się do stopniowego wycofywania się z działalności operacyjnej firmy, ale może zachować określone funkcje doradcze czy zarządcze, służąc jej swoją wiedzą i doświadczeniem. Z punktu widzenia nabywcy takie rozwiązanie może być dobrze widziane jako czynnik stabilizujący firmę w momencie zmian właścicielskich. Zbywającemu zaś zapewnia możliwość monitorowania, czy uzgodnione warunki przejęcia (np. zapewnienie zatrudnionym przez niego osobom pracy przez określony czas) są dotrzymywane. 

Czy sprzedaż firmy to likwidacja dziedzictwa budowanego od pokoleń? 

Warto podkreślić, że sprzedaż spółki wcale nie musi oznaczać całkowitej utraty kontroli nad spółką i jej dalszą przyszłością. Sprzedaż firmy lub sprzedaż udziałów w niej może zapewnić jej dalsze działanie. Logika bowiem wskazuje, że nabywca, kupując firmę, zrobi wszystko, by funkcjonowała ona dalej i to jak najefektywniej. Pozwoli to zatem zrealizować jeden z celów sukcesji: zapewnić trwanie biznesowemu przedsięwzięciu, któremu poświęciło się dużą część życia. Zagospodarowany zostanie jego potencjał, a zgromadzone zasoby nie zostaną zaprzepaszczone. Najczęściej też pracownicy i współpracownicy będą mieli nadal możliwość realizacji w sferze zawodowej. Oczywiście wyjście z biznesu nie musi także oznaczać sprzedaży wszystkich udziałów. Dobrym pomysłem może okazać się sprzedaż takiej ich ilości, żeby przekazać nabywcy kontrolę nad firmą, wraz z pozostawieniem sobie pakietu udziałów. 

Warto zwrócić uwagę, że sprzedaż firmy może pozwolić zrealizować inny ważny cel – zabezpieczyć materialnie spadkobierców, wobec upłynnienia zgromadzonego w firmie kapitału. Sprzedającemu pozostanie oczywiście właściwe zaplanowanie – w jaki sposób ma zostać wykorzystany zgromadzony majątek. Nierzadko będzie to rozwiązanie lepsze niż pozostawienie firmy w rękach rodziny.   

Właściciele decydujący się przekazać firmę wybranej osobie albo osobom stają przed trudnym wyzwaniem. Tradycyjne rozwiąza­nia takie jak testament czy zapis zapewniają sukcesję tylko w kolej­nym pokoleniu. Te rozwiązania nie mają natomiast wpływu na dalszą przyszłość biznesową firm i zgromadzonym dzięki nim majątkom. Ponadto brak rozważenia oraz właści­wego uregulowania kwestii sukcesji przez przedsiębiorcę naraża na powstanie niekorzystnych okoliczności dla sukcesorów. W szcze­gólności może prowadzić do powstania sporów wśród następców prawnych, nierzadko skutkujących poważnym rozłamem oraz po­krzywdzeniem, a w skrajnych przypadkach nawet bra­kiem kontynuacji wizji nestora.  

Fundacja rodzinna pozwala na wyeliminowanie a co najmniej na znaczne ograniczenie ryzyk związanych z planowaniem sukcesyjnym. Jeśli przygotowanie struktury fundacji zostało wykonane właściwie wizja fundatora w fundacji rodzinnej może zostać trwale zabezpieczona. Więcej o tym można przeczytać w artykule: Fundacja rodzinna – nowe narzędzie sukcesji i ochrony majątku w Polsce.  

Nie można zapominać o tym, iż aby sposoby prezentowane w niniejszym artykule były przeprowadzone zgodnie z oczekiwaniami właściciela, warto skorzystać z usług profesjonalnych doradców. Pomogą oni zarówno udzielić odpowiedzi na kluczowe pytania, jak również przeprowadzą przez wszystkie etapy zapewniając bezpieczeństwo.