Spis treści
Z naszego artykułu dowiesz się jak zobowiązany do zapłaty zachowku może się przed tym bronić oraz z jakich uprawnień w tym zakresie będzie mogła skorzystać fundacja rodzinna.
Co do zasady każdemu zobowiązanemu do zapłaty zachowku przysługują takie same prawa do obrony. Fundacja rodzinna będzie zatem mogła skorzystać ze wszystkich środków, które zostaną opisane w niniejszym artykule.
O tym, kiedy i w jakich granicach fundacja rodzinna ponosi odpowiedzialność za zachowek przeczytasz natomiast w naszym artykule Czy fundacja rodzinna będzie odpowiadać za zachowek?
Poniżej przedstawiamy środki prawne, z których może skorzystać zobowiązany do zapłaty zachowku, w tym sama fundacja rodzinna:
1. Kwestionowanie zasadności roszczenia o zachowek albo jego wysokości
Pierwszą z możliwości obrony, jaka przysługuje zobowiązanemu do zapłaty zachowku jest kwestionowanie zasadności roszczenia o zachowek albo jego wysokości.
Uprawniony do zachowku może bowiem dochodzić jego zapłaty od określonych grup podmiotów w określonej kolejności. W przypadku, w którym fundacja rodzinna jest spadkobiercą, zapisobiercą windykacyjnym lub obdarowanym odpowiada ona za zachowek na zasadach ogólnych, tak samo jak pozostałe podmioty z danej grupy.
Zobowiązany do zapłaty zachowku, w tym i fundacja rodzinna mogą zatem złożyć wniosek o oddalenie powództwa w całości albo w części, jeżeli zachowek jest dochodzony przez osobę, której nie przysługuje, albo jeżeli zachowek nie przysługuje osobie uprawnionej w dochodzonej pozwem wysokości.
W przypadku fundacji rodzinnej należy dodatkowo wskazać, że jeżeli uprawniony do zachowku uzyskał świadczenie od fundacji rodzinnej, jako jej beneficjent, albo mienie w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej, co najmniej w wysokości, która pokrywa należny mu zachowek, to uprawnionemu nie przysługuje roszczenie wobec fundacji.
Przykład 1:
Beneficjent fundacji rodzinnej, który jest jednocześnie uprawnionym do zachowku otrzymał od fundacji rodzinnej świadczenia w łącznej wysokości 3 mln złotych.
Jako uprawnionemu do zachowku, przysługuje mu zachowek w wysokości 1 mln złotych.
W tej sytuacji beneficjent nie może jednak dochodzić zapłaty zachowku od fundacji rodzinnej, bowiem otrzymał z fundacji świadczenia przewyższające przysługujący mu zachowek.
W sytuacji natomiast, w której beneficjent otrzymał świadczenia z fundacji rodzinnej, które pokrywają należny mu zachowek jedynie w części, to może on dochodzić od fundacji rodzinnej jedynie uzupełnienia tego zachowku w pozostałej kwocie. Jeżeli więc uprawniony będzie w takiej sytuacji dochodził zachowku w pełnej wysokości, fundacja rodzinna będzie miała podstawę do zakwestionowania wysokości dochodzonego zachowku.
Należy również zwrócić uwagę na kolejność w jakiej uprawniony powinien dochodzić od konkretnych podmiotów zapłaty zachowku. Zapisobierca windykacyjny czy obdarowany i fundacja rodzinna odpowiadają bowiem za zachowek odpowiednio dopiero w drugiej i trzeciej kolejności, po spadkobiercach zmarłego. W sytuacji, w której uprawniony dochodzi zatem zachowku od podmiotów należących do grupy, która jest odpowiedzialna za zachowek w dalszej kolejności, należy zweryfikować czy odpowiednio wykazał, że uzyskanie zachowku od zobowiązanych wcześniej było niemożliwe lub czy uprawniony w ogóle podjął próbę jego uzyskania.
2. Żądanie rozłożenia płatności zachowku na raty
Przepisy o fundacji rodzinnej wprowadziły możliwość rozłożenia płatności zachowku na raty. Na żądanie zobowiązanego zapłata zachowku będzie mogła zostać rozłożona co do zasady na okres 5 lat. W przypadkach szczególnych zobowiązany będzie mógł wystąpić z wnioskiem o wydłużenie tego terminu, jednak maksymalnie do lat 10.
Decyzja sądu o rozłożeniu zachowku na raty będzie podejmowana w oparciu o porównanie sytuacji osobistej i majątkowej uprawnionego do zachowku i zobowiązanego do jego zapłaty.
3. Żądanie odroczenia terminu płatności zachowku
Jeszcze dalej idącym środkiem obrony przed zapłatą zachowku jest żądanie odroczenia terminu jego płatności. Zobowiązany do zachowku ma możliwość złożenia wniosku o przesunięcie terminu zapłaty.
Przepisy nie precyzują przy tym na jak długo termin płatności zachowku będzie mógł zostać odroczony, dlatego będzie to co do zasady zależało od uznania sądu. Można jednak przypuszczać, że sądy będą kierowały się terminami, które zostały przyjęte dla rozłożenia zachowku na raty – odpowiednio 5 lat i w szczególnych przypadkach nie więcej niż 10 lat.
Analogicznie jak w sytuacji, w której zobowiązany będzie żądał rozłożenia zachowku na raty, i w tym wypadku decyzja sądu będzie podejmowana w oparciu o porównanie sytuacji osobistej i majątkowej uprawnionego do zachowku i zobowiązanego do jego zapłaty.
4. Żądanie obniżenia wysokości zachowku, czyli tzw. miarkowania zachowku
Zobowiązany do zapłaty zachowku może również żądać obniżenia jego wysokości, czyli może domagać się tzw. miarkowania zachowku.
Jest to rozwiązanie najdalej idące względem rozłożenia zachowku na raty i jego odroczenia, przez co najprawdopodobniej sąd będzie podejmował decyzję w tym zakresie w wyjątkowych przypadkach.
Decyzja o obniżeniu wysokości zachowku również będzie podejmowania przy uwzględnieniu sytuacji osobistej i majątkowej uprawnionego do zachowku i zobowiązanego.
Należy jednak mieć na uwadze, że jeżeli okoliczności uzasadniające miarkowanie zachowku ustaną, uprawniony do zachowku będzie mógł złożyć wniosek o zasądzenie zwrotu na jego rzecz kwoty, o którą pierwotnie obniżono zachowek. Zwrotu tej sumy pieniężnej można żądać w terminie 5 lat od daty obniżenia zachowku.
5. Skorzystanie z upoważnienia przemiennego
Co do zasady uprawniony do zachowku otrzymuje go w postaci określonej sumy pieniężnej. W niektórych sytuacjach zobowiązany do zapłaty takiej kwoty może jednak skorzystać z tzw. upoważnienia przemiennego. Upoważnienie przemienne polega na wydaniu uprawnionemu przedmiotu zapisu windykacyjnego, darowizny lub mienia otrzymanego w związku z rozwiązaniem fundacji w celu zwolnienia się od obowiązku zapłaty konkretnej sumy pieniężnej. Warto wskazać, że wydanie otrzymanych korzyści powoduje wygaśnięcie odpowiedzialności danego podmiotu bez dokonywania jakichkolwiek dodatkowych obliczeń.
Zapisobierca windykacyjny
Jeżeli uprawniony dochodzi zachowku od zapisobiercy windykacyjnego, zapisobierca windykacyjny ma możliwość wydania uprawnionemu przedmiotu zapisu, który otrzymał. W ten sposób zapisobierca windykacyjny może zwolnić się od obowiązku zapłaty zachowku.
Obdarowany
Analogicznie jak w przypadku zapisobiercy windykacyjnego, osoba obdarowana może zwolnić się od obowiązku zapłaty zachowku poprzez wydanie uprawnionemu tego, co otrzymała w drodze darowizny.
Osoba, która otrzymała mienie w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej
Osoba, która otrzymała mienie w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej również ma możliwość zwolnienia się z obowiązku zapłaty zachowku poprzez wydanie uprawnionemu mienia, które otrzymała.
Przykład 2:
Osoba obdarowana otrzymała od spadkodawcy kolekcję obrazów o wartości 1 mln zł w drodze darowizny.
Spadkodawca pozostawił jednak po sobie syna, któremu przysługuje roszczenie o zachowek w kwocie 2 mln zł. Syn spadkodawcy nie mógł uzyskać żadnego świadczenia od pozostałych spadkobierców i zapisobierców windykacyjnych, co zostało właściwie udowodnione.
Obdarowany zdecydował się w tej sytuacji wydać uprawnionemu do zachowku kolekcję obrazów, którą otrzymał.
Po wydaniu przedmiotu darowizny, obdarowany nie odpowiada już za zachowek.
6. Powołanie się na brak wzbogacenia
Zapisobierca windykacyjny, obdarowany, fundacja rodzinna i osoba, która otrzymała mienie w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej odpowiadają za zachowek wyłącznie w granicach wzbogacenia.
Przykładowo, w sytuacji zapisobiercy windykacyjnego wzbogacenie należy rozumieć jako sytuację, w której majątek zapisobiercy jest większy po otrzymaniu przedmiotu zapisu windykacyjnego niż by był, gdyby tego zapisu nie otrzymał.
Powyższe będzie miało analogiczne zastosowanie do obdarowanego, osoby, która otrzymała mienie w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej i samej fundacji.
Do wzbogacenia nie dochodzi więc w sytuacji, w której majątek podmiotu nie zwiększa się w wyniku otrzymania danej korzyści, czyli w momencie w którym korzyść została zużyta lub utracona. Należy mieć jednak na uwadze, że chodzi tu o całkowitą utratę albo zużycie danego przedmiotu.
Z powoływaniem się na brak wzbogacenia należy jednak uważać, ze względu na to, że osoba wzbogacona nadal będzie ponosiła odpowiedzialność za zachowek, jeżeli pozbywając się danej korzyści lub zużywając ją, powinna liczyć się z tym że będzie odpowiedzialna za należny uprawnionemu zachowek.
Przykładowo, zapisobierca windykacyjny może zatem ponosić odpowiedzialność za zachowek pomimo wyzbycia się lub zużycia danej korzyści w sytuacji, w której dowiedział się o otwarciu spadku i przedmiocie zapisu windykacyjnego, a wielkość zapisu jest na tyle znaczna, że zapisobierca z łatwością może się zorientować, że uprawniony do zachowku nie otrzyma zaspokojenia od spadkobierców. Analogiczna sytuacja będzie miała miejsce w przypadku pozostałych wzbogaconych.
7. Podniesienie zarzutu przedawnienia
Ostatnią możliwością obrony, jaką posiada zobowiązany do zapłaty zachowku jest podniesienie zarzutu przedawnienia.
Uprawniony do zachowku ma bowiem możliwość dochodzenia jego zapłaty w ściśle określonym terminie.
Gdy zobowiązanym do zapłaty jest spadkobierca ustawowy, zapisobierca windykacyjny, obdarowany, fundacja rodzinna albo osoba, która otrzymała mienie w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej to uprawniony może dochodzić od tych podmiotów zachowku w terminie 5 lat od dnia otwarcia spadku, tj. od śmierci spadkodawcy.
Jeżeli natomiast zobowiązanym do zapłaty zachowku jest spadkobierca testamentowy to uprawniony może dochodzić od niego zapłaty w terminie 5 lat od dnia ogłoszenia testamentu.
Po upływie ww. terminów każdy podmiot zobowiązany do zapłaty zachowku może uchylić się od odpowiedzialności poprzez wskazanie, że uprawniony dochodzi jego zapłaty już po przekroczeniu terminu.
Aleksandra Oczkiewicz
Paweł Dymkowski
