Spis treści
Po śmierci przedsiębiorcy prowadzącego jednoosobową działalność gospodarczą pozostają po nim zazwyczaj dwa rodzaje majątków: prywatny (dom, samochód, lokaty itp.) oraz firmowy (np. wyposażenie firmy, towary, należności).
Większość przepisów o dziedziczeniu stosuje się zarówno do majątku prywatnego, jak i firmowego. Dotyczy to w szczególności przepisów o dziedziczeniu ustawowym, sposobie sporządzenia testamentu, zapisach, poleceniach, odrzuceniu i przyjęciu spadku. Jednak w praktyce dziedziczenie tych dwóch rodzajów majątków znacznie się różni.
Dawniej śmierć przedsiębiorcy w większości przypadków paraliżowała działalność, którą prowadził za życia. Spadkobiercy, co prawda, dziedziczyli po nim przedsiębiorstwo (składniki majątku firmowego, które służą do prowadzenia działalności gospodarczej), jednak aby mogli kontynuować działalność zmarłego, konieczne były przeprowadzenie często długotrwałego postępowania o stwierdzenie nabycia spadku oraz jego dział. W rezultacie firma traciła kontrahentów, a także nierzadko uzyskane za życia spadkodawcy licencje, koncesje czy decyzje.
Rodzaje majątku a sposób dziedziczenia
Obecnie sytuacja spadkobierców dziedziczących przedsiębiorstwa po śmierci przedsiębiorcy prowadzącego jednoosobową działalność gospodarczą jest łatwiejsza ze względu na możliwość powołania zarządcy sukcesyjnego. Więcej o takim rozwiązaniu przeczytasz w artykule: Kto to jest zarządca sukcesyjny i jaki jest zakres jego działania? Zmiana daje spadkobiercom więcej czasu na przygotowanie się do kontynuowania działalności po śmierci przedsiębiorcy i umożliwia płynniejsze przejęcie biznesu przez sukcesorów. W ustawie o zarządzie sukcesyjnym przewidziano m.in.: utrzymanie w mocy kontraktów cywilnoprawnych związanych z działalnością przedsiębiorstwa i umów o pracę zawartych przez zmarłego czy decyzji administracyjnych wydanych na jego rzecz, a także możliwość kontynuacji rozliczeń podatkowych.
Powyższa zmiana nie rozwiązuje jednak wszystkich problemów. Gdy w skład spadku wchodzą składniki majątku i prywatnego, i firmowego, warto zadbać o to, by z pozostawionych dokumentów (zwłaszcza testamentu) jasno wynikało, na jakich warunkach i zasadach odbywa się dziedziczenie. Mimo powołania zarządcy sukcesyjnego, konflikty spadkobierców mogą uniemożliwić kontynuowanie działalności gospodarczej po śmierci przedsiębiorcy.
Sprawdź nasze inne artykuły i wpisy dotyczące dziedziczenia firmy oraz wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego.
Majątek firmowy
Majątek jednoosobowej działalności gospodarczej (skład przedsiębiorstwa związany z działalnością gospodarczą) tyczy się wszystkiego co zostało wprowadzone do przedsiębiorstwa i oparte jest np. na fakturze albo oświadczeniu o przekazaniu składnika majątku do majątku firmowego, a także ze zgromadzonych w przedsiębiorstwie środków pieniężnych.
Dlatego należy pamiętać o tym, jak ważne jest właściwe prowadzenie ewidencji środków trwałych oraz wyposażenia, a także korzystać z firmowego konta bankowego, nie tylko w celach właściwych rozliczeń podatkowych, ale również z myślą o widocznym w takim przypadku podziale składników majątku przedsiębiorcy na prywatny i firmowy.
Majątek przedsiębiorcy czy zawsze jest firmowy
Mimo swobodnego dysponowania majątkiem prywatnym i firmowym oraz częstym używaniem majątku prywatnego do działalności gospodarczej i odwrotnie, niezwykle ważne jest, również w kontekście dziedziczenia przedsiębiorstwa w spadku, dokładne rozróżnienie prywatnych i firmowych składników majątkowych przedsiębiorcy.
Rodzaj majątku – ustalenie i dziedziczenie
Warto też zwrócić uwagę, że w praktyce firma często korzysta z majątku prywatnego swego właściciela. Przedsiębiorcy mogą przemieszczać składniki majątku z części prywatnej do firmowej i odwrotnie, w ten sposób optymalizując lub restrukturyzując swoją działalność. Takie działania prowadzą czasem do sytuacji, w której trudno jest jednoznacznie określić czy dany składnik majątku jest prywatny czy firmowy. O ile taka sytuacja nie powoduje większych problemów za życia przedsiębiorcy, o tyle po śmierci przedsiębiorcy może wywołać poważne komplikacje. W związku z tym warto pomyśleć o zweryfikowaniu stanu majątku firmowego i upewnić się, że wszystkie jego składniki niezbędne do prowadzenia firmy rzeczywiście są jego częścią i osoba, która odziedziczy przedsiębiorstwo (przedsiębiorstwo w spadku), będzie mogła je wykorzystać.
Wiele różnic między dziedziczeniem majątku prywatnego i firmowego wynika z przepisów fiskalnych. Czasem korzystne podatkowo może się okazać wycofanie z firmy niektórych środków trwałych niezwiązanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa i przeniesienie ich do majątku prywatnego. W przypadku śmierci właściciela takie uporządkowanie będzie bardzo pomocne dla osób, które nabyły przedsiębiorstwo w spadku (najczęściej będzie to małżonek przedsiębiorcy oraz dzieci – właściciele przedsiębiorstwa w spadku). Więcej o takim rozwiązaniu można przeczytać w odpowiedzi na pytanie: Czy wyłączenie określonych składników z majątku firmowego przed przekazaniem go w spadku lub darowiźnie podlega opodatkowaniu PIT?
Dziedziczenie majątku firmowego a sytuacja pracowników
Jeszcze niedawno śmierć osoby będącej jedynym właścicielem przedsiębiorstwa wiązała się co do zasady z wygaśnięciem stosunku pracy z zatrudnionymi pracownikami (wyłączone było jakiekolwiek dziedziczenie przedsiębiorstwa w spadku). Jednak obecnie na podstawie regulacji umożliwiającej powołanie zarządu sukcesyjnego, w przypadku gdy powołano zarządcę sukcesyjnego umowa pracy osób wykonujących zadania dla jednoosobowej działalności gospodarczej trwa nadal w niezmienionej formie, aż do czasu, gdy zarząd sukcesyjny zostanie wygaszony. Zarządca sukcesyjny kontynuuje prowadzenie działalności gospodarczej działając na rzecz właścicieli przedsiębiorstwa w spadku. Właściciele przedsiębiorstwa w spadku (może to być spadkobierca ustawowy, któremu przysługuje łącznie 85/100 udziału przedsiębiorstwa w spadku) mogą powołać zarządcę sukcesyjnego także po śmierci przedsiębiorcy. W takim przypadku wpis zarządcy sukcesyjnego do ceidg zgłasza notariusz.
Majątek osobisty dziedziczenie
Dzięki precyzyjnemu określeniu w testamencie i wyraźnemu wskazaniu przez zmarłego przedsiębiorcę zapisu windykacyjnego w testamencie możliwe jest oddzielne dziedziczenie majątku firmy i majątku osobistego zawierającego odrębne składniki materialne wchodzącego w skład majątku zmarłego przedsiębiorcy.
Dziedziczenie jednoosobowej działalności gospodarczej obciążonej długami
Również w tym przypadku, pomocne mogą okazać się postanowienia ustawy o zarządzie sukcesyjnym, zgodnie z którymi zadaniem zarządcy sukcesyjnego jest także sporządzenie wykazu inwentarza przedsiębiorstwa w spadku, w znaczny sposób porządkującego sytuację, które składniki majątku oraz jakie długi osoby prowadzącej działalność dotyczą przedsiębiorstwa w spadku, a które majątku osobistego.
Majątek prywatny wykorzystywany w działalności gospodarczej
Majątek prywatny wykorzystywany w działalności gospodarczej nie stanowi składniku majątku przedsiębiorstwa, dlatego też jego dziedziczenie nie będzie wiązało się z nabyciem majątku osobistego zmarłego przedsiębiorcy, który chociaż mimo wykorzystywania go do celów działalności, w rzeczywistości nie stanowił jej części.
Jak przenieść majątek firmowy do majątku prywatnego
Zarówno środki trwałe jak i wyposażenie przedsiębiorstwa można przenieść do majątku prywatnego na podstawie oświadczenia zawierającego powód przeniesienia jednego ze składników. Należy jednak upewnić się jakie konsekwencje dotyczących podatku dochodowego wywoła takie działanie.
Konrad Sawczuk
Jacek Miłaszewski
Kacper Ziniak
Powrót do PYTANIA I ODPOWIEDZI
