Fundacja rodzinna projekt ustawy

Aktualizacja: 6 lutego 2023 r.

W dniu 6 lutego 2023 r. Prezydent Andrzej Duda podpisał ustawę o fundacji rodzinnej. Ustawa wejdzie w życie po upływie 3 miesięcy od dnia ogłoszenia.

Aktualizacja: 11 stycznia 2023 r.

Wczoraj odbyło się posiedzenie Komisji Ustawodawczej dot. Fundacji Rodzinnej. W pełni popieramy propozycję dopracowania projektu w zakresie:

· neutralności transferu środków z fundacji zagranicznej –mienie przekazane przez fundację zagraniczną w formie darowizny powinno być traktowane jako darowizna fundatora;

· usunięcie podatku minimalnego od nieruchomości pobieranego od FR – to obciążenie podatkowe, które pojawiło się w ustawie pomimo dopracowania w ramach konsultacji;

· dopuszczenie korzystania z estońskiego CITu – z tego rozwiązania podatkowego korzysta już wielu przedsiębiorców, powinno dopuścić się do tego rozwiązania fundacje rodzinne, aby jak najwięcej firm rodzinnych skorzystało z możliwości jakie daje fundacja rodzinna.

Opodatkowanie fundacji rodzinnej – brak podatku dochodowego, możliwość prowadzenia przez fundację rodzinną działalności gospodarczej

Wraz z ustawą o fundacji rodzinnej wprowadzono nowelizację ustaw dotyczących spadków i darowizn, opodatkowania (podatkiem dochodowym osób fizycznych PIT , osób prawnych CIT czy spadków i darowizn). Wbrew wcześniejszym założeniom nie wprowadzono preferencji podatkowych dla zagranicznych podmiotów.

Fundacja będzie tworzona w akcie założycielskim lub w testamencie i wpisywana do rejestru fundacji rodzinnych w Piotrkowie Trybunalskim. Mienie wniesione do fundacji może należeć do więcej niż jednego fundatora. Świadczenia otrzymane przez beneficjentów (np. z tytułu dystrybucji otrzymywanych dywidend czy zbywania papierów wartościowych) będą opodatkowane na poziomie samej fundacji. W przypadku osób bliskich należących do tzw. grupy zerowej dla fundatora wypłata świadczeń na rzecz beneficjenta nie będzie opodatkowana podatkiem osób fizycznych PIT oraz podatkiem od spadków i darowizn. Wypłaty na rzecz beneficjenta z poza grupy zerowej będą opodatkowane 15 % podatkiem dochodowym.

Zarząd fundacji reprezentuję fundację rodzinna oraz dokonuje czynności prawnych zgodnie ze statutem fundacji, w szczególności w zakresie wypłaty świadczeń, zbywaniu mienia, prowadzenia postępowań spadkowych związanych z wypłatą świadczeń czy bieżącej działalności na rzecz fundacji. Przepisy ustawy, która została uchwalona przewidują, iż działalność gospodarcza nie może wykraczać poza określony w ustawie katalog. Co do zasady fundacja rodzinna będzie zwolniona podmiotowo w ramach regulacji podatku dochodowym osób prawnych CIT (zasadą jest brak opodatkowania podatkiem dochodowym do momentu konsumpcji np. w wyniku wypłaty na rzecz beneficjentów czy w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej) . Fundacja rodzinna może prowadzić działalność gospodarczą polegającą na zbywaniu mienia o ile mienie to nie zostało nabyte wyłącznie w celu dalszego zbycia.

Co to jest fundacja rodzinna? 

Każda osoba mniej lub bardziej kojarzy pojęcie fundacji.  W powszechnym odbiorze określenie “fundacja” stanowi synonim pojęcia „organizacja społeczna”. Niemniej w polskich realiach fundacja stanowi jedną z form działalności społecznej.

Wiele osób może jednak zadać sobie pytanie – co to jest fundacja rodzinna? Dotychczasowe regulacje prawne nie gwarantują pełnej dyspozycyjności w zakresie decydowania o dalszych losach przekazywanego przedsiębiorstwa następcom. Rozwiązaniem tego problemu może być utworzenie fundacji rodzinnej.

Ustawodawca definiując fundację rodzinną postrzega ją jako podmiot, który zarządza posiadanym majątkiem i zapewnia jego ochronę oraz spełnia świadczenia na rzecz wskazanego przez fundatora beneficjenta, w szczególności pokrywa koszty jego utrzymania lub kształcenia.

Ustawa o fundacjach rodzinnych

Przygotowywana ustawa o fundacji rodzinnej została zainicjowana w związku z postulatami wysuwanymi przez środowisko firm rodzinnych, aby ułatwić dokonywanie sukcesji. Podobnych rozwiązań można doszukiwać się za granicą w takich państwach europejskich jak Austria, Niemcy czy też Liechtenstein. 

Więcej przeczytasz w artykule: Czy założenie fundacji prywatnej jest sposobem na zaplanowanie sukcesji majątkowej?

Główną ideą, która ma realizować polska fundacja rodzinna jest założenie, że ryzyko i majątek rodzinny są od siebie formalnie odseparowane. W takim scenariuszu majątek rodzinny staje się własnością fundacji. Odpowiednią analogią będzie wyobrażenie sobie fundacji rodzinnych jako skarbca, który w przyszłości ma zapewnić rodzinie środki finansowe zgodne z wizją fundatora. 

W większości państw Unii Europejskiej fundacje nie mogą prowadzić działalności gospodarczej, bo to oznacza zaciąganie zobowiązań i ponoszenie ryzyka. Fundacja ma być bezpiecznym portem dla majątku rodzinnego, który został na nią przeniesiony, a długoterminowo, ma służyć akumulacji rodzinnego kapitału” – argumentuje wiceminister rozwoju, pracy i technologii Marek Niedużak https://publicystyka.ngo.pl/mrpit-analizuje-uwagi-zgloszone-w-ramach-konsultacji-projektu-ustawy-o-fundacji-rodzinnej

Utworzenie fundacji rodzinnej

Fundacja rodzinna zostanie nową osobą prawną, a dla jej utworzenia konieczne będzie sporządzenie przez notariusza aktu założycielskiego albo testamentu, obejmującego oświadczenie fundatora o utworzeniu fundacji rodzinnej.

Aktualny projekt ustawy przewiduje, aby fundator został zaliczony do grona beneficjentów fundacji. Wiąże się to z możliwością pobierania świadczeń przez fundatora, dla którego często prowadzone przedsiębiorstwo stanowi jedyne źródło dochodu. 

Ponadto beneficjentami fundacji rodzinnej mogą zostać wybrane przez fundatora osoby fizyczne lub organizacje pozarządowe prowadzące działalność pożytku publicznego. Stworzą oni zgromadzenie beneficjentów – organ pełniący podobną rolę do zgromadzenia wspólników w spółce z o.o. Zgromadzenie będzie zatwierdzało sprawozdanie finansowe fundacji, sprawozdanie z jej działalności, udzielało absolutorium członkom zarządu oraz decydowało o innych sprawach wymienionych w statucie fundacji rodzinnej.

Ustawa o fundacji rodzinnej umożliwia osiąganie dochodów pasywnych. Pomimo, że projekt polskiej fundacji rodzinnej zakazuje prowadzenia działalności za pośrednictwem fundacji, istnieje możliwość na uzyskiwanie przychodu pasywnego. W ramach fundacji rodzinnych ustawa przewiduje pozyskiwanie dochodu z takich źródeł jak: odsetki lokat bankowych, dochód z najmu lub dzierżawy czy też dochody z szeroko pojętych praw autorskich, licencji i patentów. Ponadto fundacja będzie mogła uczestniczyć w spółkach handlowych. Wskazanie bezpośrednio w ustawie katalogu czynności, które nie będą traktowane jako prowadzenie działalności gospodarczej zdecydowanie ułatwi prowadzenie fundacji rodzinnych.

Więcej przeczytasz w artykule: Fundacja prywatna – aktualne prace Ministerstwa Rozwoju

Opodatkowanie fundacji rodzinnych

Z fundacją rodzinną wiążą się bardzo korzystne rozwiązania podatkowe. Przede wszystkim wyposażenie fundacji w aktywa będzie zwolnione od opodatkowania.

Ponadto Rządowe Centrum Legislacji w przygotowywanych założeniach znacząco zmienia dotychczasową koncepcję na opodatkowanie fundacji rodzinnej. W związku z tym w ramach fundacji rodzinnej przewiduje się, że:

– dystrybucja do najbliższej rodziny fundatora jest zwolniona z PIT i podatku od spadków i darowizn;
– dystrybucja do dalszej rodziny fundatora i osób niepowiązanych jest opodatkowana zryczałtowanym 15% PIT i traktowana jako przychód z innych źródeł.

Pojęcie „najbliższa rodzina” zgodnie z propozycją ma obejmować osoby z tzw. zerowej grupy podatkowej podatku od spadków i darowizn (tj. małżonka, dzieci, rodziców, rodzeństwo, pasierbów, ojczyma, macochę fundatora), a także, aby móc jeszcze lepiej uwzględniać związki rodzinne – zięcia, synową i teściów.

Taka koncepcja opodatkowania nabycia świadczenia przez beneficjentów czyni fundację rodzinną znacznie korzystniejsza względem pierwotnej 19% stawki wobec każdej grup. Rozgraniczenie progów podatkowych niewątpliwie wzmacnia poczucie więzów rodzinnych i motywuje do realizacji planów z wykorzystaniem fundacji rodzinnej.

CIT w fundacji rodzinnej

Dodatkowo, co stanowi istotną korzyść, fundacja rodzinna od swoich dochodów (np. z dywidend lub od obrotu udziałami) nie zapłaci podatku CIT. Pamiętajmy jednak, że powyższe informacje mogą jeszcze ulec zmianie, gdyż koncepcja fundacji rodzinnych jest jeszcze na etapie projektowania.

Estoński CIT?

Niestety, polska fundacja rodzinna uniemożliwi skorzystanie z estońskiego CIT. Mianowicie aktualne przepisy wymagają, aby udziałowcami spółki były wyłącznie osoby fizyczne. Fundacja natomiast z chwilą sporządzenia aktu założycielskiego staje się osobą prawną. Wobec tego, gdy fundacja zostanie udziałowcem firmy rodzinnej, niemożliwym stanie się wykorzystanie estońskiego CIT.

Więcej o tej korzystnej formie opodatkowania spółek możesz przeczytać na naszym portalu doradzamy.to w artykule Estoński CIT – dla kogo od 2022 r.?

Fundacja rodzinna a zachowek

W wyniku konsultacji projektodawca rozważał usunięcie przepisu, w myśl którego wniesienie majątku do fundacji rodzinnej postrzegane jest jako darowizna na rzecz spadkobierców / uprawnionych do zachowku. Wobec tego nowa forma przepisów miała skutkować tym, że w przypadku otwarcia spadku po upływie 10 lat od wniesienia majątku do fundacji przez spadkodawcę, osoby uprawnione nie miałyby roszczenia o uzupełnienie swojego zachowku w stosunku do fundacji. 

Jednakże w najnowszym projekcie odstąpiono od tych zmian i aktualnie przewiduje się jedynie nowelizację przepisów Kodeksu cywilnego poprzez dodanie możliwości odroczenia terminu płatności lub rozłożenia zachowku na raty (na okres do 5 lat), a w szczególnych przypadkach – obniżenia jego wysokości. Nie wprowadzono jednak ustawowego zmniejszenia wysokości zachowku.

Obciążenie fundacji roszczeniem o zachowek mogłoby spowodować duże problemy dla jej działalności, gdyż wiązałoby się z wypłatą znacznych kwot na rzecz osób uprawnionych do otrzymania zachowku. Wobec tego aktualną propozycję odroczenia wypłaty zachowku należy ocenić jako słuszną, ale nierozwiązującą problemu.

Więcej o zachowku przeczytasz w artykule Zachowek – co to jest, kto i kiedy może go żądać? oraz w artykule Zachowek w firmie rodzinnej – jak sprawiedliwie podzielić swój majątek, zachowując trwałość biznesu?

Zadania fundacji rodzinnej

Fundacją rodzinną mogą zainteresować się właściciele polskich firm. Dzięki takiemu rozwiązaniu przedsiębiorcy będą mieli realny wpływ na funkcjonowanie przedsiębiorstwa w perspektywie kilku pokoleń. Znacząco zmniejsza to ryzyko konfliktów wywołanych sukcesją, takich jak spory związane z dziedziczeniem udziałów w spółkach. Należy bowiem podkreślić, iż brak planowania spadkowego może wiązać się z katastrofalnymi skutkami, takimi jak długotrwały przestój w funkcjonowaniu przedsiębiorstwa, wzrost zadłużenia czy też likwidacja.  

Wprowadzenie rozwiązania w postaci fundacji rodzinnej ułatwi dokonywanie podziału zysków z majątku rodzinnego pomiędzy osoby wskazane przez fundatora, z możliwym wyodrębnieniem na osoby czynnie działające w ramach rodzinnego przedsiębiorstwa a osoby, które nie biorą udziału w życiu firmy.

Cele fundacji rodzinnych

Celami fundacji rodzinnych mogą być w szczególności:

  • skuteczna, wielopokoleniowa sukcesja w firmach rodzinnych,
  • budowa silnych rodzimych marek,
  • akumulacja i ochrona kapitału przed rozdrobnieniem,
  • zwiększenie szans na nowe inwestycje.

Fundacja rodzinna w Polsce i za granicą

Pochylając się nad projektem ustawy o fundacji rodzinnej warto przyjrzeć się regulacjom prawnym w innych krajach. Fundacje rodzinne największą sławę zyskały w Wielkiej Brytanii i Stanach Zjednoczonych, gdzie popularna jest idea Trust fund – funduszu powierniczego na rzecz dzieci. Pomysł jednakże nie ogranicza się jedynie do tworzenia rachunku bankowego, na którym składowane są pieniądze. W duchu Trust fund’ów prowadzone są przedsiębiorstwa na przestrzeni wielu pokoleń, które gromadzą i powiększają swój rodzinny majątek. Idea fundacji rodzinnej została bardzo chętnie zaabsorbowana przez inne kraje w Europie Zachodniej takie jak Austria, Belgia, Holandia czy też Niemcy. Pomimo różnic w regulacjach prawnych stwierdzić należy, że każdej z nich przyświeca ten sam cel jakim jest zabezpieczenie majątku rodzinnego  poprzez jego przeniesienie do fundacji.

Przebieg prac nad projektem ustawy o fundacji rodzinnej daje nadzieję na pomyślne wprowadzenie fundacji rodzinnej do polskiego systemu prawnego. Pomysł został zainicjowany przez właścicieli firm rodzinnych, który przyjęło Ministerstwo Rozwoju i Technologii. Projekt był konsultowany z Ministerstwem Finansów oraz organizacjami zrzeszającymi firmy rodzinne. Jako przedstawiciele kancelarii PragmatIQ braliśmy czynny udział w konsultacjach.

28 września 2022 roku na podkomisji stałej do spraw mikro, małych i średnich przedsiębiorstw oraz rozwoju rzemiosła przedstawiono założenia opodatkowania fundacji rodzinnej (przedstawiamy je poniżej) oraz zapowiedziano, że jeszcze w październiku rozpoczną się prace sejmowe nad projektem ustawy. Ponadto potwierdzono, że fundacje rodzinne mają wejść w życie na początku 2023 roku.

Więcej przeczytasz w artykule: Fundacja rodzinna – nowe narzędzie sukcesji i ochrony majątku w Polsce

Obecnie można zapoznać się z drugim projektem ustawy opublikowanym w Biuletynie Informacji Publicznej Rządowego Centrum Legislacji

Zmiany w pracach nad projektem ustawy o fundacjach rodzinnych są wynikiem ciągłych konsultacji ze specjalistami, którzy na co dzień mierzą się z wyzwaniami jakie stawia tematyka sukcesji.

Fundacja rodzinna – aktualny stan prac nad ustawą

Poniżej w punktach prezentujemy założenia dyskutowane podczas prac nad aktualnym projektem ustawy o fundacji rodzinnej:

1. Będzie istniała możliwość utworzenia fundacji wyłącznie przez osoby fizyczne

Założenie projektu ustawy zostało utrzymane pomimo głosów o koniczności dopuszczenia możliwości tworzenia fundacji także przez osoby prawne. Aktualnie projekt ustawy o fundacji rodzinnej przewiduje możliwość założenia fundacji wyłącznie przez osoby fizyczne.

2. Potrzebna jest zmiana nazwy tej nowej formy prawnej – pojawiały się głosy od organizacji pozarządowych, że fundacja rodzinna może być mylona z fundacjami działającymi w celach dobroczynnych

Założenie uległo zmianie. Aktualnie projekt ustawy o fundacji rodzinnej przewiduje określenie „fundacja rodzinna”.

3. Fundacja rodzinna będzie mogła prowadzić działalność gospodarczą

Założenie uległo zmianie i fundacja rodzinna będzie jednak mogła prowadzić działalność gospodarczą. W ramach ostatnich prac przewidziano, że fundacja rodzinna będzie mogła wykonywać działalność gospodarczą, ale w określonym zakresie: zbywanie mienia, najem i dzierżawa nieruchomości, przystępowanie do spółek handlowych i funduszy inwestycyjnych, nabywanie i zbywanie papierów wartościowych, udzielanie pożyczek podmiotom powiązanym, obrót dewizami w niezbędnym zakresie, prowadzenie gospodarstwa rolnego.

4. Fundacja rodzinna powinna być wyposażona w minimalny fundusz założycielski – w majątek pozwalający na spełnienie wyznaczonego jej przez fundatora celu

Założenie zostało utrzymane. Aktualnie przewiduje się obowiązek wyposażenia fundacji rodzinnej w fundusz założycielski w wysokości co najmniej 100 000 zł.

5. Projekt nie przewiduje rezygnacji z zachowku, ale rozważana jest możliwość rozłożenia zachowku na raty

Założenie zostało zmienione. Nowym, zaproponowanym rozwiązaniem jest to, że fundusz założycielski fundacji rodzinnej będzie doliczany do spadku po fundatorze tylko w okresie 10 lat, licząc wstecz od otwarcia spadku. Przewidziana została także możliwość odroczenia terminu płatności zachowku, rozłożenia go na raty (na 5 lat, a w szczególnych przypadkach na 10 lat), a w wyjątkowych przypadkach nawet jego obniżenia.

6. Wprowadzenie solidarnej odpowiedzialności fundatora i fundacji rodzinnej za zobowiązania powstałe przed przeniesieniem majątku do fundacji – ochrona wierzycieli osobistych fundatora

Założenie zostało utrzymane. Aktualnie projekt ustawy o fundacji rodzinnej przewiduje odpowiedzialność fundatora i fundacji rodzinnej za zobowiązania powstałe przed przeniesieniem majątku do fundacji.

7. Podatki w fundacji rodzinnej

Wiele założeń uległo zmianie. Aktualne założenia projektu ustawy przewidują, iż wkłady do fundacji nie będą opodatkowane. Wypłaty na rzecz osób najbliżej spokrewnionych z fundatorem będą zwolnienie od podatku od spadków i darowizn. Pozostali beneficjenci będą opodatkowani 15% CIT. Fundacja rodzinna nie będzie mogła jednak skorzystać z obniżonej stawki CIT (9%), ani zwolnienia dywidendowego.

Przepisy projektu ustawy o fundacji wymagają także doprecyzowania innych kwestii. Przykładowo w obecnej chwili projekt ustawy o fundacji rodzinnej nie reguluje kwestii wydania majątku likwidacyjnego. Opodatkowanie wydania majątku likwidacyjnego fundacji rodzinnej byłoby natomiast niezgodne z założeniami do ustawy.

Być może wprowadzone zostaną również przywileje dla podmiotów, które zdecydowały się założyć fundacje rodzinne zagranicą.    

8. Do fundacji rodzinnej będzie można wnieść inne aktywa niż udziały, akcje i pieniądze

Założenie zostało utrzymane. Fundacja rodzinna z chwilą sporządzenia aktu założycielskiego uzyska osobowość prawną i można będzie wyposażyć ją we wszelkie rzeczy i prawa majątkowe w rozumieniu Kodeksu cywilnego, więc również np. nieruchomości lub dzieła sztuki.

Prace nad ustawą wciąż trwają

Należy pamiętać, że wszelkie przedstawione powyżej informacje wynikają z postępów prac nad projektem ustawy o fundacji rodzinnej oraz z relacji otrzymanych od podmiotów biorących udział w pracach nad projektem ustawy. W związku z tym ostateczne rozwiązania prawne mogą różnić się od zaprezentowanych powyżej. Zapowiadamy jednak, że monitorujemy prace nad fundacjami rodzinnymi i będziemy na bieżąco aktualizować artykuł.

Ustawę fundacji rodzinnej komentujemy również na łamach portalu WPROST.

Jakub Idziak,

Krzysztof Binkowski,

Jacek Miłaszewski

Czytaj więcej o fundacji rodzinnej:

Pomoc prawna przy zakładaniu i prowadzeniu fundacji rodzinnej
Fundacja rodzinna – w trakcie prac